Pamięć ciała osób z demencją to innowacja dla osób z chorobami otępiennymi (w tym chorobą Alzheimera) oferująca im narzędzia służące wzmacnianiu potencjału komunikacyjnego, poprawie kontaktu ze sobą i otoczeniem oraz rozwijaniu umiejętności pozawerbalnego komunikowania się z innymi. Wszystko to możliwe jest dzięki choreoterapii (terapii tańcem i ruchem) i innym technikom pracy z ciałem obejmującym ruch, taniec i muzykę. Odbudowują one połączenia pomiędzy świadomością cielesną i umysłową, doznaniami, uczuciami i emocjami a myślami, wspomnieniami czy spostrzeżeniami. Kluczowym elementem innowacji jest wykorzystanie chusty Octaband – narzędzia terapeutycznego stworzonego z myślą o osobach chorych na demencję.

Pamięć ciała osób z demencją to innowacja przygotowana dla trzech grup odbiorców:

1. Bezpośrednich, tj. osób starszych zależnych z chorobami otępiennymi (głównie w piątym i szóstym stopniu demencji, charakteryzującym się umiarkowanie ciężkim oraz poważnym spadkiem funkcji poznawczych), które mają duże ograniczenia w ekspresji, w tym wyrażaniu emocji. Są to przede wszystkim podopieczni placówek wsparcia (tj. całodobowych lub dziennych domów pobytu), dla których udział w zajęciach ruchowych, tanecznych z elementami choreoterapii może być ważnym wsparciem w realizacji terapii poznawczej.
   
2. Pośrednich, tj.

• terapeutów i terapeutek zajęciowych, choreoterapeutek i choreoterapeutów, psycholożek i psychologów, edukatorek i edukatorów, personelu ośrodków wsparcia i ochrony zdrowia;
• opiekunek i opiekunów osób zależnych, którym innowacja może służyć jako wsparcie wytchnieniowe;
• wolontariuszek i wolontariuszy;
• studentek i studentów psychologii, terapii tańcem i ruchem, medycyny, fizjoterapii i innych kierunków.

Implementacja innowacji zależy od gotowości osób zarządzających placówkami wsparcia osób starszych. Mogą ją realizować:

• domy pomocy społecznej,
• domy pobytu dziennego,
• ośrodki pomocy społecznej,
• świetlice socjoterapeutyczne,
• ośrodki alzheimerowskie,
• terapeuci zajęciowi, fizjoterapeuci i opiekunowie osób starszych,
• instytucje ochrony zdrowia, takie jak: szpitale, oddziały psychogeriatryczne, geriatryczne, oddziały pielęgnacyjno-opiekuńcze, rehabilitacyjne, stowarzyszenia i fundacje zajmujące się osobami starszymi.

• Poniższy model wdrażania innowacji dotyczy sytuacji, gdy działania są realizowane w placówce funkcjonującej w trybie stacjonarnym. Osoby uczestniczące to mieszkańcy placówki, prowadzące zaś to personel.
• W dziennych domach pomocy lub innych instytucjach takich jak fundacje czy stowarzyszenia, gdzie zajęcia prowadzą osoby z zewnątrz, potrzebny jest dodatkowo kontakt z opiekunami nieformalnymi, uzyskanie od nich zgody na uczestnictwo ich bliskich w zajęciach, rekrutacja uczestników oraz przedyskutowanie z instytucją dostępnych środków na wynagrodzenia dla prowadzących.

Do realizacji działań według modelu Pamięć ciała osób z demencją potrzebujcie:

1. Współpracy pomiędzy placówką opiekuńczą lub innymi instytucjami świadczącymi usługi osobom starszym zależnym a opiekunami nieformalnymi i osobami zainteresowanymi prowadzeniem zajęć (personel placówek lub osoby z zewnątrz).
2. Pomieszczenia na zajęcia o odpowiednim standardzie (przestrzeń odpowiednią do spontanicznego ruchu).
3. Zakupienia chusty Octaband.
4. Zapoznania się z materiałami pomocniczymi: Podręcznik, film, scenariusze.
5. Zaangażowania osób takich jak:

• Prowadzący zajęcia (terapeuci i terapeutki zajęciowe, arteterapeutki i arteterapeuci, choreoterapeutki i choreoterapeuci, fizjoterapeutki i fizjoterapeuci, psycholożki i psychologowie, opiekunki i opiekunowie zatrudnieni w placówce);
  Jeśli osobą zainteresowaną prowadzeniem zajęć nie jest terapeuta zajęciowy, wskazana jest konsultacja lub krótkie szkolenie z osobą mającą doświadczenie w pracy z ciałem.

• Osoby wspierające (wolontariuszki i wolontariusze, opiekunki i opiekunowie formalni i nieformalni oraz autorki innowacji).

Koszty niezbędne do wdrożenia innowacji są następujące:

1. Honorarium osoby prowadzącej: 80 zł/godzina pracy x 50 godzin = 4000 zł
2. Honorarium osoby wspierającej: 80 zł/godzina pracy x 50 godzin = 4000 zł
3. Zakup chusty Octaband: 800 zł
4. Zakup innych rekwizytów: 500 zł

Koszty niezbędne do prowadzenia innowacji = 9300 zł

Szacunkowy roczny koszt korzystania z rozwiązania dla użytkownika (przy założeniu maksymalnej liczby 10 uczestników) = 9300 zł

Szacunkowy roczny koszt objęcia innowacją 1 osoby = 930 zł

Innowacja działa skutecznie, gdy zadbacie o:

1. Gotowość osoby zarządzającej placówką wsparcia osób starszych (w tym z trudnościami neuropoznawczymi) do rozpoczęcia zajęć z elementami choreoterapii z użyciem chusty Octaband.
2. Gotowość do pracy z ciałem, pracy z ruchem.
3. Nabycie chusty Octaband i kilku potrzebnych rekwizytów oraz dostępność dwóch osób z personelu (prowadzącej i wspierającej) chętnych do poprowadzenia zajęć.
4. Zabezpieczanie odpowiednich środków finansowych na wynagrodzenie dla osób prowadzących zajęcia.
5. Wybranie miejsca do prowadzenia zajęć, wytypowanie uczestników i uzyskanie ich zgody.
6. Pewność co do kompetencji społecznych osób prowadzących: zaangażowanie, uważność na innych, ciekawość, otwartość i pozytywna energia prowadzących zajęcia są konieczne do poprowadzenia zajęć.

Osoby z demencją, które wzięły udział w innowacji, nawiązały kontakt z osobami prowadzącymi oraz innymi uczestnikami. Było to możliwe dzięki pracy z ciałem z elementami choreoterapii
i wykorzystaniu chusty Octaband. Wzmocnił się potencjał komunikacyjny osób dementywnych, a także przełamało poczucie izolacji i osamotnienia. Zauważalnie podwyższyła się jakości relacji pomiędzy chorymi a ich opiekunami.

Innowacja daje możliwość ekspresji osobom z doświadczeniem chorób otępiennych za pomocą słów, ale przede wszystkim środków pozawerbalnych. Dzieje się to również dzięki przypominaniu melodii i słów piosenek. Stwarza się przestrzeń wspólnego uczestnictwa w obszarze kultury, jednak nie można stwierdzić, na ile jest to świadome u osób z zaawansowaną demencją. Innowacja stwarza też warunki do wchodzenia w pozytywne interakcje nie tylko z opiekunami, ale także innymi uczestnikami. Warsztaty były bardzo wartościowym doświadczeniem dla wszystkich uczestniczących, również prowadzących oraz opiekunów i osób szkolących się.

Dzięki zajęciom, osoby z chorobami neurodegeneracyjnymi doświadczyły poprawy samopoczucia, wyciszenia emocjonalnego i uczucia zrelaksowania. Podczas warsztatów towarzyszy im pozytywne emocje, które przyczyniły się do powstania grupy życzliwej wobec siebie, o cechach kobiecego kręgu, odwołującego się do egzystencjalnego doświadczenia kobiet i ich seksualności.

Przebieg warsztatów z użyciem chusty Octaband i elementami choreoterapii miał swoją dynamikę – był procesem. Dało się zaobserwować stopniowe otwieranie się poszczególnych osób w toku kolejnych warsztatów: panie coraz odważniej realizowały zadania i przekraczały własne ograniczenia fizyczne. Zaczęła wybrzmiewać ich kobiecość i zmysłowość, przejmowały inicjatywę w tańcu, rzadziej koncentrując się na potrzebie opieki ze strony innych osób.

Największe sukcesy innowacji to konkretne gesty, sytuacje zaistniałe podczas warsztatów, zmiany w zachowaniu pojedynczych osób. Jedną z takich „wielkich chwil” była sytuacja tworzenia kręgu, gdy częściowo sparaliżowana uczestniczka, za pomocą sprawnej dłoni, podała drugą – niesprawną – do uściśnięcia innej, a ta z kolei, osoba o ograniczonej sprawności, robiła wszystko, by tę rękę uchwycić. Do sukcesów należy też zaliczyć uważność uczestniczek na tę konkretną osobę – dbanie, by zawsze włączać ją do zadań, co tym bardziej trudne, bo uczestniczka poruszała się na wózku inwalidzkim.

Innowacja nie wywołała w odbiorczyniach frustracji związanych z tym, że zadania były zbyt trudne i niezrozumiałe. Przeciwnie, wiązała się głównie z pozytywnymi emocjami (nawet jeśli nie były one wyrażane wprost i czytelnie dla zewnętrznego obserwatora).

Jak wskazują zarówno innowatorki, jak i personel instytucji, innowacja najlepiej sprawdza się w małych grupach – dzięki czemu można nawiązać indywidualną relację z każdą z uczestniczek. Optymalna liczba osób to 8-10 osób na jednej sesji.

Ważną rolę odgrywa nie tylko pomysł, ale także uważność, radość, ciekawość i pozytywna energia prowadzących zajęcia. Te kwestie mają olbrzymi wpływ na to, jak przebiegają warsztaty i jak czują się odbiorcy. Warto je wziąć pod uwagę, wybierając osoby do prowadzenia zajęć.