Włączanie i angażowanie starszych osób o ograniczonych relacjach i zaufaniu do innych

Z czym wiąże się wyzwanie?

Wiele działań aktywizujących najlepiej sprawdza się wśród osób, które są już choć częściowo aktywne. Dzieje się tak dlatego, że mają one wystarczająco rozwinięte umiejętności i relacje społeczne, by z tych inicjatyw w pełni korzystać. Ci, którzy takiego kapitału nie mają, często pozostają niewidoczni, zmagając się z samotnością i marginalizacją.
Brak dostępu do zasobów społecznych, sieci wsparcia oraz ograniczone zaufanie i zaangażowanie w życie społeczne, bardzo często prowadzi do wykluczenia. To efekt m.in. niskiego wykształcenia, utrudnionego dostępu do edukacji, ubóstwa, dysfunkcji rodziny, różnych chorób fizycznych i psychicznych, mieszkania w oddalonych od miast wsiach o rozproszonym osadnictwie.
Starsze osoby o niskim kapitale społecznym najczęściej borykają się z izolacją, marginalizacją i brakiem sprawstwa. Nie mają regularnych kontaktów z rodziną, przyjaciółmi czy społecznością lokalną – żyją w samotności, co prowadzi do pogorszenia ich zdrowia psychicznego i fizycznego.
Bardzo duże znaczenie mają także takie czynniki jak: brak dostępu do internetu i urządzeń elektronicznych oraz brak kompetencji cyfrowych. W efekcie starsze osoby są odcięte od łatwo dostępnych cyfrowych usług publicznych, informacji oraz możliwości komunikacji. Pogłębia to ich izolację.
Dodatkowo takie osoby może dotyczyć wykluczenie ekonomiczne. Nie mają one wystarczających zasobów finansowych, żeby pokrywać podstawowe koszty życia. Trudno im znaleźć zatrudnienie czy uzyskać emeryturę.
Innym zagrożeniem jest niski poziom uczestnictwa w kulturze. Starsze osoby o niskim kapitale społecznym często w ogóle nie biorą udziału w wydarzeniach kulturalnych, takich jak koncerty czy wystawy, co pogłębia ich poczucie wyobcowania.

Kto się z tym wyzwaniem mierzy?

Niski kapitał społeczny osób starszych ma zazwyczaj charakter strukturalny. Przebieg życia danej osoby, możliwości edukacyjne, ekonomiczne i społeczne, podejmowane wybory życiowe – to wszystko może ograniczyć jej udział w rzeczywistości społecznej.
Zdarza się również wymiar sytuacyjny. Splot okoliczności np. choroba, uzależnienie, śmierć bliskiej osoby, zmiana miejsca zamieszkania młodszych członków rodziny może prowadzić do stopniowego kurczenia się społecznych zasobów danej osoby.
Osoby starsze, które straciły bliskich lub nie mają kontaktu z rodziną, są szczególnie narażone na izolację. Jeśli nie posiadają wystarczającej sieci wsparcia, to jest im bardzo trudno radzić sobie z codziennymi wyzwaniami.
Osoby z niskim wykształceniem mają też problem z nabywaniem w starszym wieku nowych umiejętności, zwłaszcza tych cyfrowych.
W niektórych przypadkach starsze osoby są zaniedbywane przez instytucje publiczne. Brak dostępu do usług czy niewystarczająca pomoc socjalna mogą przyczyniać się do obniżenia jakości ich życia. Zaniedbanie to może również dotyczyć sfery zdrowotnej, kiedy starsze osoby nie otrzymują adekwatnej opieki.

Co możesz z tym zrobić?

Starsze osoby o niskim kapitale społecznym często nie reagują na standardowe formy aktywizacji, dlatego należy skupić się na sposobach dotarcia do tych najbardziej wycofanych, zamkniętych i nieufnych wobec nowych inicjatyw. Oto przykładowe obszary, w których warto poszukiwać pomysłów rozwiązań:
– koncentrowanie się na tworzeniu osobistych, długoterminowych relacji między osobami starszymi a lokalnymi liderami, wolontariuszami lub opiekunami, którzy regularnie odwiedzają starszych ludzi w ich domach. Te relacje, oparte na zaufaniu i indywidualnym podejściu, mogą być kluczem do stopniowego otwierania się tych osób na nowe formy wsparcia i aktywizacji;
– tworzenie nieformalnych sieci wsparcia, udzielających pomocy w sposób dyskretny, aby nie wzbudzać oporu u osób niechętnych formalnym programom; to mogą być codzienne, drobne gesty ze strony sąsiadów, które stopniowo budują relacje i zaufanie;
– prowadzenie działań w miejscach, które starsze osoby już znają i w których czują się komfortowo, takich jak np. małe lokalne sklepy, biblioteki lub parafie; dzięki temu można dotrzeć do tych, którzy unikają bardziej formalnych, onieśmielających przestrzeni;
– angażowanie społeczności lokalnej w szukania osób starszych wymagających wsparcia i przekazywanie informacji do lokalnych organizacji społecznych, które mogą zaoferować pomoc;
– proponowanie aktywności o niskim progu wejścia, tj. inicjatyw, które nie wymagają od uczestników dużego zaangażowania ani wysiłku i nie wywierają na nich presji;
– opracowywanie usług wsparcia psychologicznego w taki sposób, który nie jest postrzegany jako terapia, takie jak „przyjacielskie rozmowy” lub „sąsiedzkie spotkania przy herbacie”, które mogą pomóc w nawiązaniu więzi i wesprzeć emocjonalnie;
– prowadzenie programów wsparcia dla osób starszych zmagających się z uzależnieniami, dostosowanych do ich specyficznych potrzeb i ograniczeń,
– wprowadzanie oferty, którą mogą wykorzystywać ośrodki pomocy społecznej, w tym stacjonarne i dzienne domy opieki.