Baza Wiedzy
Zanim zdecydujesz, zainspiruj się!
Przygotowaliśmy informacje, które pomogą Ci pogłębić myślenie o potrzebach i wyzwaniach nowej długowieczności.
W naszej bazie wiedzy znajdziesz opisy wyzwań w podziale na te obszary, w których szukamy innowacji społecznych na rzecz starszych osób.
Po kliknięciu w jedną z czterech ikonek, znajdziesz opisy konkretnych wyzwań związanych z wybranym obszarem: na czym polegają, kto się z nimi mierzy i co możesz z nimi zrobić. Uzupełniamy je inspirującymi przykładami z Polski i ze świata. Wskazujemy też przydatne źródła wiedzy i ciekawe lektury. Na pewno warto tu poszperać!
Obszary
Z czym wiąże się wyzwanie?
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z wyzwań, jakie niesie ze sobą starość, dopóki sami nie doświadczą tego etapu życia. Wizerunek seniora w świadomości społecznej nacechowany jest niedołęstwem, schorowaniem i często biedą. Nadal funkcjonuje schemat myślowy: im starsza grupa wiekowa, tym więcej chorób.
Uogólniając wyniki licznych badań sprawdzających percepcję człowieka starszego przez młodzież można stwierdzić, że wiedza dzieci, gimnazjalistów i studentów na temat starości oparta jest głównie na ich własnych spostrzeżeniach rodzinnych. Z jednej strony uznają osoby starsze za mądre, życzliwe i pomocne, ale z drugiej strony starość widzą jako czas samotności, a nawet wykluczenia społecznego.
Uczenie się i rozumienie starości i późnej starości to kluczowe aspekty przygotowania do tego etapu życia: dla samych seniorów, młodszych pokoleń i osób pracujących z seniorami.
Należy zdobywać wiedzę, kształtować postawy i rozwijać takie umiejętności, które pomagają lepiej zrozumieć i zaakceptować starzenie się jako naturalny etap życia, a także uwrażliwiać na potrzeby osób starszych i pogłębiać dialog międzypokoleniowy.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Sytuacja osób starszych, ich funkcjonowanie na kolejnym etapie życia zależy od kondycji zdrowotnej, psychicznej, ekonomicznej, a także od sytuacji rodzinnej i więzi społecznych.
Wiele osób przechodzących na emeryturę mówi, że jest to „ długo oczekiwany przez nich stan”. Jednak wraz z zakończeniem aktywności zawodowej zmienia się sytuacja finansowa tych osób i nie zawsze potrafią się one odnaleźć w tej nowej roli. Według badania CBOS z 2021 roku tylko około 30% Polaków powyżej 50. roku życia stara się finansowo zabezpieczyć na starość.
Dla wielu przejście na emeryturę to utrata lub ograniczenie kontaktów z innymi. Pojawiają się różne trudności, z którymi nie potrafią sobie radzić, bo nie byli przygotowani do nowej fazy życia.Co możesz z tym zrobić?
Poszukujemy rozwiązań, które uczyłyby:
- jak być uważnym na siebie i zadbać o ważne aspekty własnego życia tak, aby nie być zaskoczonym wiekiem dojrzałym;
- odpowiedniego planowania i przygotowania do roli seniora, oswajania się z wiekiem dojrzałym, pozytywnego postrzegać.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
Rozwojownik
Z czym wiąże się wyzwanie?
Tworzenie programów wspierających aktywność zawodową, przejście na emeryturę oraz rozwój osobisty starszych pracowniczek i pracowników jest bardzo dużym wyzwaniem dla pracodawców, szczególnie w kontekście starzenia się społeczeństwa i wydłużania okresu aktywności zawodowej.
Bardzo ważne i trudne jest dostosowanie stanowisk pracy, polityki zatrudnienia oraz rozwoju pracowniczego do specyficznych potrzeb osób w późnej dorosłości. Starsi pracownicy mogą wymagać elastycznych godzin pracy, możliwości pracy zdalnej czy zmniejszenia obciążenia fizycznego. Dzięki takim rozwiązaniom można lepiej wykorzystać potencjał doświadczonych fachowców – ich umiejętności i wiedza mogą znacząco pomóc w rozwoju organizacji.
Starsi pracownicy narażeni są na różnego typu praktyki ageistowskie, co wymagać może monitorowania oraz wprowadzenia zmian do kultury organizacyjnej.
Duże znaczenie mają też programy rozwoju osobistego, które pozwalają starszym pracownikom na dalsze kształcenie i rozwijanie umiejętności. Jeśli otrzymują wsparcie dostosowane do ich potrzeb i preferencji, są bardziej zaangażowani i zmotywowani, co przekłada się na wyższą efektywność pracy.
Dojrzali pracownicy często nie mogą znaleźć pracy, ponieważ pracodawcy preferują młodszych kandydatów. Pokutuje przekonanie, że są mniej wydajni, elastyczni i chętni do nauki nowych technologii. Nawet jeśli zostaną zatrudnieni, to miewają gorsze warunki pracy niż osoby młodsze. Przydziela się im mniej ambitne zadania lub mniej odpowiedzialne role w przeświadczeniu, że nie są już zdolni do wywiązywania się z bardziej wymagających obowiązków. W niektórych przypadkach starsi pracownicy mogą być pomijani przy decyzjach o szkoleniach czy awansach, a także zmuszani do wcześniejszego przejścia na emeryturę.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Według danych GUS w 2021 roku liczba osób w wieku 50 lat i więcej wynosiła 14 277,9 tys., co stanowiło 37,7% ogółu ludności Polski. W porównaniu z rokiem 2001 udział ten zwiększył się o 9,2 punkty procentowe. Wśród osób w wieku 50-89 współczynnik aktywności zawodowej wyniósł 35,6%. Oznacza to, że prawie co trzecia kobieta i niemal co drugi mężczyzna w tej grupie wiekowej był aktywny zawodowo. Przewiduje się, że ten odsetek będzie rósł, a zatem najbardziej doświadczeni pracownicy stanowić będą ważną grupę zatrudnionych.
Co możesz z tym zrobić?
Warto poszukać pomysłów na rozwiązania w takich obszarach jak:
- wspieranie zatrudniania osób 50+, 60+ i starszych oraz elastyczności w zatrudnieniu. Starsi pracownicy potrzebują często zrównoważyć pracę z innymi aspektami życia: obowiązkami opiekuńczymi, dbałością o własne zdrowie, realizacją innych niż zawodowe życiowych planów;
- zwalczanie ageizmu, czyli dyskryminacji ze względu na wiek m.in. na etapie rekrutacji, podziału zadań i odpowiedzialności czy rozwoju pracowniczego, promowanie różnorodności wiekowej i integracji pracowników różnych pokoleń, tworzenie “employee experience” dla dojrzałych pracowników;
- tworzenie programów wspierających przechodzenie na emeryturę, pozwalających starszym pracownikom na stopniowe zakończenie kariery zawodowej (zamiast nagłego przejścia na emeryturę) oraz zaplanowanie twórczego i satysfakcjonującego życia na emeryturze;
- wspieranie rozwoju osobistego i kompetencyjnego dojrzałych pracowników, rozwiązań dostosowanych do ich specyficznych potrzeb, poziomu wiedzy, doświadczenia oraz preferowanych sposobów nauki.Inspiracje:
CIEKAWE LEKTURY:
- W stronę sprawiedliwej troski. Opieka nad osobami starszymi w Polsce, Anita Abramowska-Kmon, Irena E. Kotowska, Irena Wóycicka, Paweł Łuczak, Rafał Bakalarczyk, Wojciech Łątkowski, Zofia Szweda-Lewandowska
Z czym wiąże się wyzwanie?
Tworzenie programów wspierających aktywność zawodową, przejście na emeryturę oraz rozwój osobisty starszych pracowniczek i pracowników jest bardzo dużym wyzwaniem dla pracodawców, szczególnie w kontekście starzenia się społeczeństwa i wydłużania okresu aktywności zawodowej.
Bardzo ważne i trudne jest dostosowanie stanowisk pracy, polityki zatrudnienia oraz rozwoju pracowniczego do specyficznych potrzeb osób w późnej dorosłości. Starsi pracownicy mogą wymagać elastycznych godzin pracy, możliwości pracy zdalnej czy zmniejszenia obciążenia fizycznego. Dzięki takim rozwiązaniom można lepiej wykorzystać potencjał doświadczonych fachowców – ich umiejętności i wiedza mogą znacząco pomóc w rozwoju organizacji.
Starsi pracownicy narażeni są na różnego typu praktyki ageistowskie, co wymagać może monitorowania oraz wprowadzenia zmian do kultury organizacyjnej.
Duże znaczenie mają też programy rozwoju osobistego, które pozwalają starszym pracownikom na dalsze kształcenie i rozwijanie umiejętności. Jeśli otrzymują wsparcie dostosowane do ich potrzeb i preferencji, są bardziej zaangażowani i zmotywowani, co przekłada się na wyższą efektywność pracy.
Dojrzali pracownicy często nie mogą znaleźć pracy, ponieważ pracodawcy preferują młodszych kandydatów. Pokutuje przekonanie, że są mniej wydajni, elastyczni i chętni do nauki nowych technologii. Nawet jeśli zostaną zatrudnieni, to miewają gorsze warunki pracy niż osoby młodsze. Przydziela się im mniej ambitne zadania lub mniej odpowiedzialne role w przeświadczeniu, że nie są już zdolni do wywiązywania się z bardziej wymagających obowiązków. W niektórych przypadkach starsi pracownicy mogą być pomijani przy decyzjach o szkoleniach czy awansach, a także zmuszani do wcześniejszego przejścia na emeryturę.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Według danych GUS w 2021 roku liczba osób w wieku 50 lat i więcej wynosiła 14 277,9 tys., co stanowiło 37,7% ogółu ludności Polski. W porównaniu z rokiem 2001 udział ten zwiększył się o 9,2 punkty procentowe. Wśród osób w wieku 50-89 współczynnik aktywności zawodowej wyniósł 35,6%. Oznacza to, że prawie co trzecia kobieta i niemal co drugi mężczyzna w tej grupie wiekowej był aktywny zawodowo. Przewiduje się, że ten odsetek będzie rósł, a zatem najbardziej doświadczeni pracownicy stanowić będą ważną grupę zatrudnionych.
Co możesz z tym zrobić?
Warto poszukać pomysłów na rozwiązania w takich obszarach jak:
- wspieranie zatrudniania osób 50+, 60+ i starszych oraz elastyczności w zatrudnieniu. Starsi pracownicy potrzebują często zrównoważyć pracę z innymi aspektami życia: obowiązkami opiekuńczymi, dbałością o własne zdrowie, realizacją innych niż zawodowe życiowych planów;
- zwalczanie ageizmu, czyli dyskryminacji ze względu na wiek m.in. na etapie rekrutacji, podziału zadań i odpowiedzialności czy rozwoju pracowniczego, promowanie różnorodności wiekowej i integracji pracowników różnych pokoleń, tworzenie “employee experience” dla dojrzałych pracowników;
- tworzenie programów wspierających przechodzenie na emeryturę, pozwalających starszym pracownikom na stopniowe zakończenie kariery zawodowej (zamiast nagłego przejścia na emeryturę) oraz zaplanowanie twórczego i satysfakcjonującego życia na emeryturze;
- wspieranie rozwoju osobistego i kompetencyjnego dojrzałych pracowników, rozwiązań dostosowanych do ich specyficznych potrzeb, poziomu wiedzy, doświadczenia oraz preferowanych sposobów nauki.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Empowering older people in the labour market for sustainable and quality working lives (j.angielski), AGE Plaform Europe
CIEKAWE LEKTURY:
- Osoby powyżej 50. roku życia na rynku pracy w 2021 r. Informacje sygnalne, Główny Urząd Statystyczny
Z czym wiąże się wyzwanie?
Na polskim rynku pracy obecne są teraz cztery pokolenia: tzw. Baby Boomers (roczniki 1946-1964), Pokolenie X (roczniki 1965-1980), Millenialsi zwani także Pokoleniem Y (roczniki 1981-1996), oraz Pokolenie Z (od 1997). Każde z nich wnosi do miejsca pracy unikatowe wartości, style komunikacji i oczekiwania, co może prowadzić do konfliktów, ale także do ciekawej i wzbogacającej współpracy.
Przedstawiciele różnych pokoleń mogą mieć inny styl pracy i komunikacji, przywiązanie do odmiennych wartości i inne źródła satysfakcji. Wyniki badań pokazują, że starsze pokolenia (zwłaszcza Baby Boomers) wciąż preferują bezpośrednią komunikację i hierarchiczne struktury w pracy, podczas gdy młodsze, takie jak część Iksów, Millenialsi i Gen Z, cenią sobie bardziej płaskie i demokratyczne struktury organizacyjne. Baby Boomers, choć wprowadzili do pracy wiele innowacji, wolą bardziej formalne formy komunikacji, takie jak e-maile czy rozmowy telefoniczne. Młodsi natomiast preferują szybsze, mniej formalne kanały komunikacji np. komunikatory internetowe.
Wprawdzie oczekiwania i potrzeby pracowników różnią się w zależności od pokolenia, ale wyniki nowszych badań sugerują, że niektóre różnice stają się coraz mniej istotne. Na przykład potrzeba elastyczności w miejscu pracy, równowagi między życiem zawodowym a prywatnym oraz pracy w organizacji zgodnej z wartościami odnoszą się nie tylko do młodszych pokoleń, jak Millenialsi czy Zetki, ale także do starszych pracowników. Warto więc pamiętać, że nie tylko wiek, ale także indywidualne uwarunkowania, wartości i preferencje pracowników są kluczowe w zarządzaniu różnorodnością pokoleniową.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Według danych statystycznych największą grupę wśród pracujących stanowią obecnie osoby w wieku 25-34 oraz 35-44, stanowiąc łącznie ponad 50% osób aktywnych zawodowo. Warto przy tym jednak zauważyć, że udział osób w wieku 25-34 w całkowitej liczbie pracujących maleje (-5,8 punktów procentowych w ciągu ostatnich 10 lat), podczas gdy rośnie odsetek pracujących w grupach wiekowych 55-64 lata (+4,3 pp.) oraz 65+ (+2,6 pp.).
Wszelkie zbiorowe charakterystyki dużych grup - takich jak pokolenia - niosą ryzyko nadmiernych uogólnień, uproszczeń i stereotypów. Dlatego poniższy opis potraktujmy umownie, bardziej jako zbiór cech i zachowań, które w jednej z grup są bardziej prawdopodobne, ale mogą też pojawiać się wśród innych pokoleń.
Pokolenie Baby Boomers ceni stabilność zawodową, lojalność wobec pracodawcy, preferuje tradycyjne metody pracy i komunikacji. Może częściej niż inni mieć trudności z adaptacją do szybko zmieniającego się środowiska pracy, nowych modeli organizacyjnych czy komunikacyjnych. Mocną stroną tego pokolenia jest doświadczenie, wiedza merytoryczna, długoletni ogląd organizacji i jej rozwoju.
Wczesna młodość pokolenia X w Polsce przypadła na okres transformacji ustrojowo-ekonomicznej. „Iksy" opisywane są jako elastyczne, samodzielne i łatwo adaptujące się do zmian, w tym tych technologicznych. Czasami pełnią rolę mediatorów w firmie, ponieważ potrafią zrozumieć zarówno starszych, jak i młodszych od siebie. Ich mocną stroną jest odporność i gotowość na zmianę.
Z kolei Millenialsi od najmłodszych lat mieli styczność z nowymi technologiami. Cenią sobie przyjazne, elastyczne i umożliwiające rozwój osobisty środowisko pracy. Pracy zgodnej z ich przekonaniami i wartościami. Mają więc wysokie oczekiwania, a jeśli są niezadowoleni, to szybciej niż starsze pokolenia zechcą zmienić pracę.
Pokolenie Z nie zna świata bez technologii cyfrowych, to tzw. „tubylcy cyfrowi". Cenią różnorodność i włączające środowisko pracy. Preferują elastyczne formy pracy, dzięki którym mogą realizować swoje prywatne pasje. Czasami dążą do szybkiego sukcesu. Ich mocną stroną jest zaangażowanie w sprawy społeczne i nieszablonowe spojrzenie na różne kwestie, w tym rozmaite wyzwania organizacyjne.Co możesz z tym zrobić?
Międzypokoleniowe współdziałanie i solidarność w miejscu pracy można poprawić poprzez:
- poszukiwanie adekwatnych i innowacyjnych sposobów diagnozowania i rozumienia potrzeb ludzi w różnym wieku; organizacje będą mogły skutecznie zarządzać różnorodnością, jeśli najpierw dokładnie zrozumieją specyficzne potrzeby każdej grupy wiekowej w kontekście środowiska pracy;
- edukację międzypokoleniową i tworzenie pola dialogu uwzględniającego różnice w wartościach, stylu pracy, komunikacji czy rozwiązywania konfliktów itp.;
- wypracowanie nieszablonowych wewnątrzorganizacyjnych modeli mentoringu, które wzmocnią wymianę doświadczeń i wzajemne uczenie się ludzi w różnym wieku;
- wypracowywanie ścieżek kariery i rozwoju zawodowego dostosowanych do wieku i doświadczenia pracowników;
- wspieranie w budowaniu kultury organizacyjnej opartej na zaufaniu, szacunku i uznawaniu różnorodności wiekowej.Inspiracje:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Odwrócony mentoring w PwC (j.angielski), PwC
CIEKAWE LEKTURY:
- Różnorodność pokoleniowa w praktyce, Piotr Stohnij
Z czym wiąże się wyzwanie?
Starsze osoby chcące skorzystać z usług publicznych napotykają wiele barier: nie mają dostępu do informacji, miejsca są słabo oznakowane, budynki niedostępne np. dla osób z ograniczoną mobilnością, a pracownicy instytucji publicznych nie potrafią się dobrze komunikować.
W miastach, gdzie jest dużo różnych instytucji publicznych, brakuje starszym osobom przystępnych informacji, czym się konkretnie zajmują, jakie mają kompetencje i jakie oferują świadczenia: urząd, placówka zdrowia czy pomocy społecznej, instytucja kultury.
Wiele informacji można znaleźć tylko online, tymczasem wiele osób w starszym wieku wciąż preferuje tradycyjne kanały komunikacji.
Instytucje publiczne bywają zorganizowane w taki sposób, że stają się niedostępne dla starszych użytkowników. Jeśli różne sprawy trzeba załatwić w kilku oddalonych od siebie „okienkach”, to nawet jeśli nie ma żadnych barier architektonicznych np. schodów, będzie to wręcz niemożliwe dla osób mających trudności w poruszaniu się. Jeśli oznakowanie nie jest odpowiednio wyraźne, to słabiej widzące starsze osoby będą czuć się zdezorientowane i zagubione.
Pracownicy instytucji publicznych nie zawsze potrafią przekazać informacje w sposób zrozumiały dla osób starszych. Utrudnia to im korzystanie z usług publicznych, a nawet może prowadzić do istotnych nieporozumień, w tym tych dotyczących np. zdrowia.
Na terenach wiejskich problem jest jeszcze większy, bo instytucji publicznych jest mniej i nie mają tak dobrej infrastruktury. Starszym osobom trudno jest dotrzeć do placówek zdrowia czy urzędów, bo odległości do pokonania są duże, a transportu publicznego brak.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Wiele osób starszych ma trudności z dostępem do informacji, oznakowaniem przestrzeni czy kontaktami z pracownikami instytucji publicznych.
Starsi ludzie z ograniczoną mobilnością mają duże trudności w poruszaniu się w przestrzeniach publicznych. Są to osoby z chorobami stawów, osłabieniem mięśni czy niepełnosprawnością ruchową.
Osoby starsze z ograniczeniami sensorycznymi, w tym z osłabionym wzrokiem, słuchem czy poczuciem równowagi mają problem z powodu słabego oznakowania przestrzeni publicznej i nieczytelnych instrukcji. Brakuje odpowiednich narzędzi wspomagających, takich jak systemy powiadomień dźwiękowych lub wizualnych czy udogodnień, dzięki którym mogą poczuć się pewniej podczas wizyty w placówce.
Kolejna grupa to osoby starsze zamieszkujące obszary wiejskie. Ze względu na duże odległości mają ograniczony dostęp do usług publicznych.
Osoby starsze, które nie znają zbyt dobrze nowoczesnych technologii, nie potrafią odnaleźć i zrozumieć niezbędnych informacji. W efekcie nie mogą z różnych usług publicznych skorzystać.
Osoby starsze z niskim poziomem wykształcenia i świadomości społecznej mają trudności ze zrozumieniem skomplikowanych procedur administracyjnych i języka używanego przez pracowników instytucji publicznych.
Wreszcie osoby starsze np. zamknięte w domach w związku z przewlekłą chorobą nie są w stanie korzystać z wielu usług publicznych, które nie mają formy mobilnej, “z dostawą do domu”.Co możesz z tym zrobić?
Oto kilka przykładowych obszarów, które domagają się szukania pomysłów na rozwiązania:
- zwiększanie dostępu do wielokanałowej informacji o lokalnych usługach publicznych, miejscach ich świadczenia, sposobów załatwiania spraw, upraszczanie języka komunikacji;
- audyt i partycypacyjne planowanie oznakowania przestrzeni publicznej, w tym w urzędach, placówkach zdrowia i pomocy społecznej, instytucjach kultury; oznakowanie, które jest czytelne dla osób z różnymi ograniczeniami czy w różnym stanie zdrowia;
- wzmacnianie kompetencji komunikacyjnych pracowników instytucji publicznych, podnoszenie ich świadomości szczególnych potrzeb, trening empatycznej komunikacji z osobami starszymi, tworzenie platform wymiany doświadczeń i dobrych praktyk;
- zwiększenie dostępności przestrzeni publicznej oraz transportu, m.in. poprzez partycypacyjne planowanie remontów, tworzenie transportu wspólnotowego, ride-sharing na poziomie lokalnym;
- przeciwdziałanie izolacji społecznej poprzez tworzenie usług mobilnych i sieci wsparcia ułatwiających dostęp do usług publicznych osób z przewlekłymi chorobami.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
CIEKAWE LEKTURY:
- Dostępność usług skierowanych do osób starszych w gminach województwa lubelskiego. Raport końcowy, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Lublinie
- Diagnoza potrzeb i oczekiwań w zakresie usług społecznych seniorów na Popowicach. Raport z badania, Paweł Timler
Z czym wiąże się wyzwanie?
Przestrzeń publiczna powinna jednoczyć mieszkańców, sprzyjać inicjatywom, pobudzać wyobraźnię i rozwój lokalnych wspólnot. Plac, rynek, skwer, ulica czy bulwar to miejsca, w których spotykają się mieszkańcy i turyści, gdzie następują interakcje sprzyjające integracji.
Niektórzy muszą jednak zastanawiać się, jakie przeszkody napotkają na swojej drodze i czy uda im się bezpiecznie je ominąć. Wyobraź sobie, że wybierasz się na spacer po swoim mieście w towarzystwie osoby z ograniczeniami mobilności. Każdy krok, który dla ciebie jest zwyczajny, dla niej może być wyzwaniem. Krawężniki, schody, brak miejsc do odpoczynku – wszystko to, co dla młodszych i sprawnych osób jest niezauważalne, dla osób starszych może stanowić barierę nie do pokonania. Taki spacer uświadamia, jak ważne jest dostosowanie przestrzeni miejskiej do potrzeb starzejącej się populacji.
To coraz większe wyzwanie w obliczu globalnego starzenia się społeczeństw. Infrastruktura miejska musi być zaprojektowana tak, aby każdy, niezależnie od wieku czy sprawności, mógł swobodnie z niej korzystać. Oznacza to usuwanie barier architektonicznych, takich jak schody czy wysokie krawężniki oraz zapewnienie odpowiedniej liczby ławek i miejsc do odpoczynku.
Kolejnym istotnym aspektem jest transport publiczny, który powinien być dostosowany do potrzeb osób o ograniczonej mobilności. Niskopodłogowe autobusy, łatwy dostęp do przystanków i odpowiednio zaprojektowana infrastruktura transportowa pozwalają osobom starszym na aktywny udział w życiu społecznym.
Przestrzeń publiczna to również osiedla - te stare i nowe - które powinny być dostosowane do potrzeb starzejącej się populacji. Zadbać należy też o to, by barier architektonicznych nie miały bloki mieszkalne (schody, brak windy, wąskie klatki schodowe).
Projektowanie uniwersalne, czyli tworzenie przestrzeni dostępnych i wygodnych dla wszystkich, bez względu na wiek czy poziom sprawności, przynosi korzyści nie tylko osobom starszym. Takie podejście sprzyja włączeniu społecznemu, zwiększa bezpieczeństwo i komfort użytkowania przestrzeni miejskiej przez wszystkich. Dzięki temu wszyscy zyskują na zdrowiu i jakości życia, a miasta stają się bardziej przyjazne. W dłuższej perspektywie ta większa aktywność społeczna i ekonomiczna mieszkańców może przyczynić się do wzrostu gospodarczego miast.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Osoby starsze to szczególna grupa użytkowników przestrzeni publicznej. Mają różne indywidualne potrzeby wynikające z poziomu ich sprawności fizycznej (dysfunkcje np. ruchu, wzroku, słuchu), zaburzeń funkcji poznawczych, psychicznego podejścia do samego starzenia się, a także obniżonej pozycji społecznej.
Największe wyzwania związane z korzystaniem z przestrzeni publicznej stoją przed osobami starszymi z ograniczoną mobilnością. Często korzystają one z lasek, chodzików czy wózków inwalidzkich, dlatego konieczne jest usunięcie barier architektonicznych takich jak schody, wąskie przejścia czy brak ramp. Potrzebują płaskich, szerokich chodników, dostępnych toalet publicznych, bezpiecznych przejść dla pieszych oraz łatwego dostępu do transportu publicznego.
Trudności z poruszaniem się w przestrzeni publicznej mogą mieć też osoby starsze z problemami wzrokowymi i słuchowymi, utrudniającymi orientację przestrzenną oraz korzystanie z oznakowań czy wchodzenie w interakcje z otoczeniem. Dla tej grupy szczególnie ważne jest poprawienie czytelności i dostępności informacji w przestrzeni publicznej.
Przestrzenie publiczne, które wspierają interakcje społeczne, mogą znacząco poprawić jakość życia samotnych osób starszych. Dlatego ważne jest tworzenie przestrzeni wspólnych, które sprzyjają integracji, a także łatwy dostęp do różnego typu usług kulturalnych.
Ważną grupą użytkowników są osoby starsze, które mimo swojego wieku prowadzą aktywny tryb życia. Uczestniczą w różnych wydarzeniach, uprawiają sport i angażują się społecznie. Dla nich wyzwaniem jest brak dostępnych obiektów sportowych, niedostateczna oferta zajęć dla osób starszych oraz ograniczona liczba przestrzeni sprzyjających aktywności fizycznej i społecznej. Tej grupie należy zapewnić ścieżki spacerowe i rowerowe, siłownie plenerowe, programy i wydarzenia przeznaczone dla osób w późnej dorosłości oraz przestrzeń do organizacji zajęć i spotkań.
Jeśli chodzi o mieszkania i osiedla, to wg danych GUS za 2022 aż 28,8% mieszkań osób 60+ znajdowała się w budynkach z istniejącymi barierami architektonicznymi, które utrudniają dostęp do mieszkania. Problem ten częściej występuje w miastach – 32,3% niż na wsi – 16,8%. 2,9% osób starszych oceniło, że mieszka w rejonie o złej infrastrukturze.Co możesz z tym zrobić?
Mogą być pomocne nie tylko duże projekty infrastrukturalne, ale i małe oddolne projekty społeczne. Warto rozważyć:
- edukowanie różnych interesariuszy w zakresie potrzeb osób starszych, dostępności, projektowania uniwersalnego;
- rozwiązania pomagające w nowej aranżacji przestrzeni, w której żyje osoba starsza;
- łączenie miejsc zabawy i wypoczynku dla różnych grup wiekowych, wspólne użytkowanie ogólnodostępnych sprzętów i przestrzeni;
- tworzenie rozwiązań partycypacyjnych umożliwiających “testowanie” przestrzeni publicznych przez różne grupy użytkowników, społeczne odbiory remontów, udział w projektowaniu;
- mobilizowanie społeczności lokalnych do tworzenia drobnych ulepszeń na rzecz osób starszych i tworzenie modeli takiego działania wraz z partnerami samorządowymi.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Baltsenior 2.0 (j.angielski), Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
CIEKAWE LEKTURY:
Z czym wiąże się wyzwanie?
Istnieje wiele różnych zagrożeń związanych z rynkiem i zakupami, które mogą prowadzić do poważnych strat finansowych. Są to m.in.: ataki phishingowe skutkujące wykorzystaniem danych osobowych, namawianie do zakupu niepotrzebnych produktów i usług, proponowanie i udzielanie kredytów na niekorzystnych warunkach czy nieuczciwe oferty kredytowe, umowy i regulaminy napisane w trudnym do zrozumienia języku prawniczym.
Dodatkowym problemem jest brak dostępu do informacji o produktach i usługach online oraz platform zakupowych – w efekcie nie można porównać cen i ofert.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Osoby starsze są najczęściej ofiarami nieuczciwych praktyk telemarketingowych - namawiania do zakupu niepotrzebnych produktów czy usług. Około 60% skarg na nieuczciwe praktyki telemarketingowe w Polsce pochodzi od osób powyżej 60. roku życia. Te osoby są także celem około 40% ataków phishingowych. Aż 50% starszych konsumentów przynajmniej raz stało się ofiarą fałszywej oferty lub oszustwa zakupowego.
Około 15% starszych osób zostało namówionych do zaciągnięcia kredytu na niekorzystnych warunkach, a ponad 70% osób powyżej 65. roku życia zgłasza trudności w zrozumieniu warunków umów usługowych i zakupowych. Tylko 25% starszych osób korzysta z bezpłatnych porad prawnych przed podpisaniem umowy.
Osoby starsze nie są biegłe w korzystaniu z nowoczesnych technologii, więc w większości kupują w sposób tradycyjny. Oznacza to, że przepłacają - wydają średnio o 20% więcej na zakupy stacjonarne, bo zakupy online są tańsze.Co możesz z tym zrobić?
Poszukujemy nowatorskich rozwiązań, skutecznie chroniących starszych konsumentów. Mogą to być:
- działania zwiększające świadomość o zagrożeniach, uczące, jakie kroki podjąć, żeby tych zagrożeń unikać lub je minimalizować;
- rozwiązania umożliwiające bezpieczne korzystanie z nowoczesnych technologii;
- pomysły na łatwiejszy dostęp do porad prawnych;
- tworzenie grup rzeczników - wolontariuszy towarzyszących osobom starszym przy załatwianiu spraw konsumenckich.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
CIEKAWE LEKTURY:
- Bezpieczny senior, Jarosław Gwizdak, Joanna Rokicka, Ada Tymińska
Z czym wiąże się wyzwanie?
Polki i Polacy żyją w zdrowiu przeciętnie 60,3 lat (83,3% oczekiwanej całkowitej długości życia), czyli o 3,2 roku krócej niż wynosi średnia dla krajów UE. Najczęściej cierpią na choroby układu krążenia, cukrzycę i schorzenia narządów ruchu.
Znaczący odsetek osób powyżej 65. roku życia ma nadwagę, w tym również jej bardziej niebezpieczną formę, tj. otyłość brzuszną. Badanie PolSenior2 wykazało, że problem ten dotyczył 75,6% mężczyzn i 61,8% kobiet w wieku 65 lat i więcej.
Tymczasem polski system opieki zdrowotnej skoncentrowany jest na leczeniu już występujących, często bardzo zaawansowanych chorób i dolegliwości. Szacuje się, że zaledwie około 30% osób starszych przeprowadza badania profilaktyczne. Ponadto w naszym kraju jest bardzo ograniczony dostęp do zorganizowanych programów profilaktyki zdrowotnej skierowanych do osób starszych. Może to wynikać z braku środków finansowych i odpowiedniej infrastruktury.
Co więcej, starsi pacjenci leczeni są objawowo, a lekarze traktują wiele schorzeń jako nieuchronne i naturalnie powiązane z wiekiem, zwłaszcza w przypadku pacjentów najstarszych. Brakuje skutecznych działań profilaktycznych, budujących dobre nawyki i prozdrowotne zachowania wśród ludzi w późniejszych fazach życia.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Osoby starsze w trudnej sytuacji materialnej nie mogą w pełni korzystać z usług i działań profilaktycznych, kupować zdrową żywność czy uprawiać aktywność fizyczną, która wymaga wnoszenia opłat. Często są to renciści czy emeryci z minimalnymi dochodami.
Podobne trudności mogą mieć osoby starsze z ograniczoną mobilnością, zwłaszcza te pozbawione wsparcia rodziny lub innych osób. Często nie wychodzą z domu lub wymagają pomocy w codziennym funkcjonowaniu. Mają utrudniony dostęp do placówek medycznych, rehabilitacji i badań profilaktycznych. Nie są w stanie regularnie uprawiać jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Zwiększa się u nich ryzyko depresji i zaburzeń nastroju.
Warto też pamiętać o starszych dorosłych, którzy mają ograniczoną wiedzę na temat zdrowia, profilaktyki i znaczenia zdrowego stylu życia. To często osoby o niższym wykształceniu, zamieszkujące obszary wiejskie lub małe miasta, gdzie dostęp do informacji zdrowotnych jest ograniczony. Nie mają motywacji do udziału w programach profilaktycznych, nie są świadome zagrożeń zdrowotnych. Nie chcą zmieniać swoich nawyków żywieniowych i stylu życia.
Starsze osoby z obszarów wiejskich mają trudności z dojazdem do lekarzy specjalistów, laboratoriów diagnostycznych i placówek rehabilitacyjnych. Dłużej czekają na wizytę u specjalisty czy badania profilaktyczne. Nie biorą udziału w programach zdrowotnych, nie mogą skorzystać z lokalnych inicjatyw promujących zdrowy styl życia.
Wreszcie osoby starsze z uzależnieniami od alkoholu, tytoniu czy leków. Uzależnienia powodują komplikacje zdrowotne, zwiększone ryzyko chorób przewlekłych i przedwczesnej śmierci. Jednocześnie osoby uzależnione nie chcą dbać o zdrowie. Nie jest im też łatwo uzyskać wsparcie w walce z nałogiem.Co możesz z tym zrobić?
Oto kilka potencjalnych obszarów, w których można szukać innowacji:
- działania zmierzające do polepszenia dostępu do zdrowej żywności, tworzenie subsydiowanych programów dostarczania świeżych warzyw i owoców, angażowanie wolontariuszy do dostarczania tych produktów bezpośrednio do domów osób starszych;
- wsparcie w pracy nad formą fizyczną, zachęcanie do ćwiczeń w domu osób o różnym stopniu sprawności, pomoc w utrzymywaniu dobrych nawyków w tym zakresie;
- pomysły na skuteczną edukację zdrowotną, również w formie społecznościowych grup wsparcia, tworzenia sieci “zdrowych sąsiadów”, wspierających dobre nawyki i podtrzymujące motywację;
- tworzenie partnerstw, dążących do większej dostępności badań profilaktycznych i innych (np. wykonania badań bez konieczności podróży pacjentek i pacjentów);
- edukowanie osób starszych oraz członków ich rodzin i najbliższego otoczenia o objawach mogących świadczyć o początkach przewlekłej choroby;
- wypracowanie rozwiązań łączących na poziomie lokalnym różne rodzaje usług medycznych i społecznych, czyli profilaktyka, zdrowie i opieka w jednym pakiecie.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
CIEKAWE LEKTURY:
- Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania 2022, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PIB
Z czym wiąże się wyzwanie?
Po wybuchu pełnoskalowej rosyjskiej agresji Polacy wykazali się ogromną solidarnością i hojnością wobec napływu osób uchodźczych z Ukrainy. Jednak wraz z upływem czasu zaczęły narastać napięcia. W sąsiedztwie, przestrzeni publicznej, miejscu pracy pojawiła się bowiem niespotykana do niedawna liczba osób z innego kraju.
Kryzys na polsko-białoruskiej granicy dodatkowo pogłębił w polskim społeczeństwie polaryzację opinii i znacznie pogorszył nastroje społeczne w odniesieniu do migracji i uchodźstwa.
Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele. Mówi się o zmęczeniu pomocą, dezinformacji, politycznych manipulacjach opinią publiczną, rozpowszechnianiu informacji o rzekomej roszczeniowości, nadużywaniu przywilejów i faworyzowaniu osób migranckich przez instytucje publiczne. Jeszcze do niedawna część Polaków uważała, że uchodźcy są traktowani lepiej niż rodacy, co budziło frustrację i napięcia.
Osoby migranckie stanowią też konkurencję na rynku pracy, wywołując obawy o spadek płac lub trudności w znalezieniu pracy. Brakuje rzetelnych, wiarygodnych informacji na temat realiów życia uchodźców, ich potrzeb i wyzwań, a także faktycznej sytuacji w kraju. Sprzyja to uprzedzeniom i rozpowszechnianiu negatywnych stereotypów.
Istotną rolę w narastaniu różnego typu nieporozumień odgrywają bariery kulturowe i językowe. Często pojawiają się w miejscu pracy, gdzie ludzie współpracują, a nierzadko też konkurują ze sobą. Jeśli nie mogą się swobodnie ze sobą porozumiewać, pojawia się wzajemna nieufność, podejrzliwość i skłonność do dzielenia świata na „naszych” i „obcych”. Pilnie potrzeba rozwiązań, które budowałyby między ludźmi mosty, pomagały wzajemnie się rozumieć i na różne sposoby wykorzystywać ogromny potencjał tkwiący w różnorodności.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Te wyzwania dotyczą wielu różnych grup. Właściwie można zaryzykować stwierdzenie, że dotykają na różne sposoby i w różnym wymiarze wszystkich mieszkańców kraju: społeczności lokalne, osoby o różnym wykształceniu i doświadczeniu zawodowym, różnej płci i wieku.
Grupą, która m.in. ze względu na zaszłości historyczne czy doświadczenia rodzinne może mieć trudności z akceptacją różnorodności kulturowej w Polsce, są najstarsze pokolenia Polaków.
Zachowania dyskryminacyjne wynikają często z braku wiedzy, bezkrytycznego bazowania na stereotypach i fałszywych lub zniekształconych informacjach. Najbardziej narażone na nie są grupy szczególnie wrażliwe, w tym osoby w starszym wieku, nieposługujące się językiem polskim, odróżniające się wyglądem od Polaków lub należące do grup migranckich szczególnie licznie reprezentowanych w Polsce.Co możesz z tym zrobić?
W przypadku tych wyzwań niezwykle skuteczna okazuje się być “praca organiczna”, prowadzona w niedużych społecznościach, gdzie ludzie uczą się funkcjonowania w różnorodnej grupie poprzez własne doświadczenie. Rozwiązań warto szukać w takich obszarach, jak:
- włączanie osób starszych z Polski do bezpośredniej pracy z uchodźcami i migrantami w miejscu zamieszkania, tworzenie okazji do nawiązywania relacji, wzajemnego poznawania się,
- budowanie wśród osób starszych i międzypokoleniowo umiejętności rozmawiania, dyskutowania, empatycznego podejścia do osób o innych doświadczeniach, wartościach,
- tworzenie miejsc, w których ludzie w różnym wieku i różnego pochodzenia mogą spotykać się, nawiązywać dialog, wymieniać (rzeczami, usługami, umiejętnościami, doświadczeniem etc.), budować coś wspólnie,
- nawiązywanie partnerstw i praca z lokalnymi pracodawcami nad lepszym wykorzystaniem potencjału różnorodności (międzypokoleniowości, wielokulturowości, wielojęzyczności itp.),
- upowszechnianie wiedzy i trening umiejętności rozpoznawania praktyk dyskryminacyjnych i dezinformacji oraz reagowania na nie.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Projekty realizowane w ramach „Nowych relacji” – programu grantowego i rozwojowego wspierającego działania na rzecz włączania i integracji międzypokoleniowej osób z Ukrainy z doświadczeniem uchodźczym:
CIEKAWE LEKTURY:
- Jak w domu? Czego nauczyliśmy się o budowaniu relacji i włączaniu społecznym osób uchodźczych 50+, Magdalena Rosochacka-Gmitrzak, Andrzej Dybczak
- Polacy i Ukraińcy – wyzwania w integracji uchodźców, Polski Instytut Ekonomiczny
Z czym wiąże się wyzwanie?
Jak dobrze znasz polskie prawo? Czy jesteś świadomy wszystkich swoich praw? Jak sprawnie poruszasz się po usługach NFZ? Czy w 100% rozumiesz umowy, które zawierasz np. z bankiem czy inną instytucją?
Dla wielu z nas to skomplikowane i trudne do zrozumienia. Można więc sobie łatwo wyobrazić, jak to wygląda z perspektywy starszych migrantów i uchodźców, którzy nie znają języka polskiego i muszą odnaleźć się w zupełnie nieznanym środowisku.
Jednym z największych dla nich wyzwań jest to, że nie znają ważnych zapisów polskiego prawa oraz zasad działania systemu administracyjnego. Skomplikowane przepisy prawne i procedury administracyjne mogą być trudne do zrozumienia, zwłaszcza przy barierze językowej. Ponadto polski system administracyjny wymaga posługiwania się różnymi dokumentami i załatwiania licznych formalności w urzędach.
W rezultacie starsze osoby migranckie często nie są świadome swoich praw i obowiązków. Mogą mieć problem z uzyskaniem legalnego statusu, dostępem do świadczeń socjalnych czy ochrony prawnej.
Kolejna trudność to dostęp do usług bankowych. Coraz bardziej powszechna bankowość elektroniczna wymaga choćby podstawowej znajomości nowych technologii, a starsi migranci często nie mieli z nimi zbyt dużo do czynienia. Dochodzi do tego brak zaufania do instytucji finansowych oraz różnice kulturowe. W efekcie starsze osoby migranckie mogą unikać korzystania z banków, co z kolei utrudnia im codzienne funkcjonowanie w Polsce.
Starsze osoby mają również utrudniony dostęp do polskiego systemu opieki zdrowotnej. Nie znają zasad funkcjonowania usług medycznych, systemu e-rejestracji i innych procedur, więc trudno im dostać się do lekarzy i uzyskać świadczenia zdrowotne. Nie znają języka polskiego, nie ma tłumaczy, więc pojawia się ryzyko niewłaściwego zrozumienia diagnoz i zaleceń lekarskich.
Starsze migrantki i starsi migranci napotykają trudności w skorzystaniu z pomocy społecznej. Nie mają informacji o dostępnych świadczeniach i wymaganiach formalnych. Nie znają lokalnych organizacji i instytucji oferujących pomoc.
Brak dostępu do wsparcia psychologicznego może prowadzić do izolacji społecznej, pogorszenia stanu zdrowia psychicznego oraz utrudnionej adaptacji do nowego środowiska.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Opisane wyzwania są typowe dla większości osób przybywających do nowego kraju, niezależnie od wieku. Warto jednak zwrócić szczególną uwagę na grupę "starszych migrantek i migrantów" i jej różnorodność. Składa się z osób pochodzących z wielu zakątków świata, przybyłych do Polski w różnych okolicznościach i z odmiennym statusem prawnym.
Migranci zarobkowi, którzy przyjechali do Polski dobrowolnie i przepracowali tu jakiś czas, często mają już tutaj bliskie osoby. W ich przypadku kontakty społeczne i praca w większym zespole pomagają w szybkiej adaptacji i zrozumieniu obowiązującego systemu.
Z kolei uchodźcy będący migrantami przymusowymi z krajów objętych konfliktami zbrojnymi, takich jak Ukraina, Syria, Afganistan, Irak czy kraje Afryki Subsaharyjskiej, mają większe trudności w adaptacji.
Bardzo ważne są różnice kulturowe i religijne. Osobom przybywającym z Azji czy Afryki nie jest łatwo zintegrować się z polskim społeczeństwem, w którym dominuje zupełnie inna kultura i religia.
Osoby starsze, które zazwyczaj nie pracują i mają ograniczone kontakty z otoczeniem, mogą mierzyć się z tymi wyzwaniami częściej i z większą intensywnością. Dlatego tak ważne jest zrozumienie tej grupy i jej różnorodności, a następnie podejmowanie działań ułatwiających jej integrację i codzienne funkcjonowanie w Polsce.Co możesz z tym zrobić?
W zależności od tego, do jakiej grupy chcesz kierować swoje działania, możesz np.:
- wspierać tworzenie sieci wsparcia, w których osoby pochodzące z tego samego kraju czy regionu lub z różnych krajów, w tym z Polski, udzielają sobie wzajemnie pomocy i dzielą się doświadczeniami w “obsłudze” polskiego systemu,
- szukać rozwiązań ułatwiających osobom migranckim zapoznanie się, zrozumienie i śledzenie zasad prawnych, dotyczących ich praw i obowiązków,
- pomagać (i ośmielać) przy korzystaniu z usług ułatwiających życie, takich jak bankowość elektroniczna czy e-urząd,
- wspierać wolontariat, w tym ten zdalny, pomagający korzystać z usług publicznych czy medycznych,
- pomagać ludziom przygotować się do opuszczenia ośrodka dla uchodźców czy miejsca zbiorowego zakwaterowania i wspierać ich w samodzielnym poruszaniu się po polskim systemie.Inspiracje:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Projekty realizowane w ramach „Nowych relacji” – programu grantowego i rozwojowego wspierającego działania na rzecz włączania i integracji międzypokoleniowej osób z Ukrainy z doświadczeniem uchodźczym:
CIEKAWE LEKTURY:
- Jak w domu? Czego nauczyliśmy się o budowaniu relacji i włączaniu społecznym osób uchodźczych 50+, Magdalena Rosochacka-Gmitrzak, Andrzej Dybczak
Z czym wiąże się wyzwanie?
Starsze osoby migranckie i uchodźcze to grupa często pomijana w badaniach, dyskusjach i działaniach na rzecz integracji i włączenia społecznego. Tymczasem osoby te mierzą się z wieloma wyzwaniami, którymi należałoby się zająć.
Starsze osoby, które przybywają do Polski z różnych regionów świata, tracą zazwyczaj swoje sieci wsparcia. W nowym miejscu mogą czuć się osamotnione i odizolowane. Ich jedynym otoczeniem społecznym jest często tylko najbliższa rodzina.
Osoby starsze bywają mniej skłonne do nawiązywania nowych znajomości, zwłaszcza jeśli nie znają języka polskiego. Dużym wyzwaniem jest też właśnie nauka polskiego – ludzie dojrzali miewają z tym większe trudności niż młodsi migranci. Ma to wpływ na komunikację, codzienne funkcjonowanie poza domem, dostęp do podstawowych usług, takich jak opieka zdrowotna, urzędy, instytucje socjalne. Wyklucza też z kultury.
Wyobcowanie, izolacja, a jednocześnie tęsknota za dawnym światem, poczucie tymczasowości czy niedopasowania mogą prowadzić do obniżenia nastroju i różnych jego zaburzeń, a czasem też do poważniejszych konsekwencji zdrowotnych.
Tymczasem większość programów integracyjnych i wsparcia społecznego koncentruje się na młodszych grupach migracyjnych, takich jak dzieci, młodzież i osoby w wieku produkcyjnym. Starsi migranci i uchodźcy są często pomijani w tych działaniach, więc nie mają na przykład dostępu do zajęć integracyjnych dostosowanych do ich potrzeb czy usług społecznych do nich skierowanych. Co ciekawe, takich rozwiązań często nie oczekują sami migranci, zwłaszcza w sytuacji, kiedy ich własna kultura podpowiada, że starszy wiek (w przypadku kobiet czasem liczony od późnej czterdziestki!) oznacza oddanie się rodzinie, pomoc w wychowywaniu wnucząt, przyjmowanie stereotypowej roli babci/dziadka.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Kiedy jest mowa o migrantach i uchodźcach, najczęściej myślimy o osobach z Ukrainy. Rzeczywiście przeważają one wśród osób 60+ z innych krajów, stanowiąc ok. 45% tej grupy. W Polsce mieszkają jednak także przedstawicielki i przedstawiciele innych narodów, których kultura, tradycje, język i postrzeganie świata znacznie bardziej różnią się od polskich.
Im większy dystans kulturowy, tym większe potencjalne trudności w jego przełamywaniu. Starsi dorośli mogą mieć większe trudności w adaptacji do nowego środowiska kulturowego, zwłaszcza przy zmianie codziennych przyzwyczajeń i stylu życia. Może to też dotykać w jakiś sposób kulturowo uwarunkowanego rozumienia rzeczywistości czy głębszych kwestii, takich jak tradycja, religia, wartości. Różnice pomiędzy światem przeżywanym a tym zewnętrznym mogą prowadzić nie tylko do poczucia wyobcowania, ale również konfliktów wewnątrz rodziny.Co możesz z tym zrobić?
Z myślą o starszych osobach migranckich i uchodźczych warto poszukiwać rozwiązań w takich obszarach jak:
- nieszablonowe formy nauki języka i poznawania kultury przez relacje, doświadczenia, uczestnictwo,
- docenianie i celebrowanie różnorodności kulturowej, budowanie wzajemnego zrozumienia i porozumienia na poziomie społeczności lokalnych,
- organizowanie dostosowanego do potrzeb wsparcia emocjonalnego oraz znalezienie sposobów do przełamywania nieśmiałości i samoizolacji osób migranckich w starszym wieku,
- ułatwianie kontaktów międzypokoleniowych oraz wewnątrzpokoleniowych, również pomiędzy członkami grupy z tymi samymi doświadczeniami, językiem, kulturą,
- umożliwianie osobom starszym podejmowania działań istotnych dla ich społeczności, wspierających poczucie własnej wartości i sprawczość.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Polska dla początkujących i zaawansowanych – Podaj Dalej!, Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”, Fundacja Polskie Forum Migracyjne
CIEKAWE LEKTURY:
- Jak w domu? Czego nauczyliśmy się o budowaniu relacji i włączaniu społecznym osób uchodźczych 50+, Magdalena Rosochacka-Gmitrzak, Andrzej Dybczak
- Polacy i Ukraińcy – wyzwania w integracji uchodźców, Polski Instytut Ekonomiczny
Z czym wiąże się wyzwanie?
Kiedy myślimy o migracji do innego kraju, zwykle wyobrażamy sobie młodsze pokolenia pełne energii i planów na przyszłość. Rzadziej zastanawiamy się nad sytuacją starszych osób, które w nowym miejscu muszą zbudować swoje życie od podstaw, a czasem też odnaleźć się na rynku pracy. Dla wielu to niezwykle trudne wyzwanie: jak znaleźć mieszkanie, jak je utrzymać, jak zdobyć zatrudnienie w obcym kraju, gdzie barierą są nie tylko język i kultura, ale także uprzedzenia wobec ich wieku.
Dla wielu osób w późnej dorosłości, które nadal są sprawne, praca w nowym kraju bywa koniecznością. Brak emerytury we własnym kraju lub emerytura tak niska, że nie wystarcza w Polsce nawet na najskromniejsze życie zmusza starsze osoby migranckie do szukania pracy. Nie jest też łatwo znaleźć mieszkanie, które można utrzymać z niewielkich dochodów.
Ponadto osoby starsze, jeśli migrują z rodziną, bywają od niej zależne, a w efekcie mają obniżone poczucie własnej wartości i ich życie jest gorsze.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Według oficjalnych statystyk dostępnych w Polsce liczba migrantów i uchodźców w wieku 60 lat i więcej wynosi ponad 27 tysięcy. Trudno ocenić, jak dużo jest osób migranckich bez zalegalizowanego pobytu. Brakuje badań ich sytuacji życiowej, materialnej, mieszkaniowej.
W oparciu o nieliczne dostępne dane i obserwacje można zauważyć, że adaptacja do nowego rynku pracy bywa wyzwaniem dla starszych migrantek i migrantów. Wielu z nich pracuje poniżej swoich kwalifikacji. Ponadto mierzą się z obcym językiem, odmiennymi technologiami, procesami rekrutacyjnymi i wymaganiami, które trudno im zrozumieć, a następnie się do nich przystosować.
Starsi migranci często nie mają dostępu do programów szkoleniowych, które pomogłyby im w przekwalifikowaniu się czy dostosowaniu do miejscowego rynku pracy. Lepiej mogą radzić sobie mężczyźni, bo jest zapotrzebowanie na bardziej “męskie” specjalności. Niektóre zajęcia np. opieka nad osobami zależnymi bywają szczególnie wypalające, a zatrudnieni opiekunowie wymagają wsparcia psychologicznego czy emocjonalnego.
Trudności w znalezieniu mieszkania mogą wynikać ze względów formalnych, zwłaszcza w przypadku osób bez zalegalizowanego pobytu lub w sytuacji, kiedy wymagane jest skompletowanie różnych dokumentów. Osoby pracujące korzystają czasami z kwater pracowniczych lub pomocy agencji/pracodawcy.
Warunki wynajmu mieszkań bywają bardzo trudne, zwłaszcza dla osób starszych. Koszty utrzymania mieszkania (czynsz, opłaty) oraz inne niezbędne wydatki mogą być znacznym obciążeniem zwłaszcza dla tych, którzy nie mają stałego źródła dochodu lub korzystają jedynie z niewielkich świadczeń socjalnych.
W przypadku migrantek i migrantów z doświadczeniem uchodźczym znalezienie pracy i mieszkania jest tym trudniejsze, im dłuższy czas spędzili w ośrodku dla uchodźców czy innym miejscu zbiorowego zakwaterowania. Stereotypy, skutkujące dyskryminacją ze względu na wiek, przynależność etniczną, rasę osób pragnących wynająć mieszkanie, są kolejną przeszkodą.Co możesz z tym zrobić?
Wiele opisanych kwestii wymaga rozwiązań systemowych, ale można też poszukiwać pomysłów na działania bazujące na społecznej, lokalnej solidarności i sieciach wsparcia. Warto zainteresować się następującymi obszarami:
- budowanie świadomości tych wyzwań wśród pracodawców,
- tworzenie partnerstw polepszających dostęp starszych osób migranckich do lokalnego rynku pracy,
- tworzenie elastycznych i przyjaznych miejsc pracy wolnych od dyskryminacji,
- zajęcie się kwestią różnorodności w miejscu pracy,
- prowadzenie działań, które pomogą osobom uchodźczym nabywać, wzmacniać lub uzupełniać kompetencje poszukiwane na rynku pracy,
- kreowanie przestrzeni do wymiany doświadczeń,
- korzystanie z istniejących lokalnie sieci społecznych,
- rozwijanie i upowszechnianie idei mieszkalnictwa wspomagającego, międzypokoleniowego, cohousingu z udziałem starszych osób migranckich,
- rozwijanie rynku wymiany usług i rzeczy, wspierających finanse i samowystarczalność starszych migrantek i migrantów.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Senior Housing Community in the Netherlands (j. angielski), Yvonne Witter
CIEKAWE LEKTURY:
- Jak w domu? Czego nauczyliśmy się o budowaniu relacji i włączaniu społecznym osób uchodźczych 50+, Magdalena Rosochacka-Gmitrzak, Andrzej Dybczak
- Polacy i Ukraińcy – wyzwania w integracji uchodźców, Polski Instytut Ekonomiczny
- Jak się ma ageizm na polskim rynku pracy, Katarzyna Sędziak
Z czym wiąże się wyzwanie?
Rozwiązania systemowe w zakresie opieki nad osobami starszymi wymagającymi wsparcia są ograniczone. Państwo nie bierze na siebie odpowiedzialności za dobrostan osób starszych i wiążące się z tym koszty. Przejmują to opiekunowie nieformalni, czyli członkowie najbliższej rodziny, przyjaciele lub sąsiedzi, którzy świadczą nieodpłatną opiekę w miejscu zamieszkania osoby zależnej.
Opiekunowie nieformalni mierzą się z wieloma wyzwaniami, które wpływają na ich życie na poziomie fizycznym, psychicznym i społecznym. Muszą sprostać różnym wymaganiom, często bez jakiegokolwiek przygotowania. Nowe obowiązki powodują, że nie mają czasu ani energii na własne kontakty i relacje, zaniedbują swoje zdrowie i potrzeby.
Opiekunowie mogą doświadczać stresu, lęku, zmęczenia i społecznej izolacji. Często z powodu nadmiaru obowiązków są fizycznie wyczerpani. Wielu z nich boryka się z problemami finansowymi, ponieważ opieka nad bliskimi nie pozwala na spełnienie własnych aspiracji, wykorzystania w pełni możliwości zawodowych czy pełnienia innych ról społecznych (dotyczy to zwłaszcza kobiet). Czasem muszą wręcz zrezygnować z pracy, żeby zająć się najbliższą osobą.
Może się to objawić tzw. wypaleniem opiekuńczym czy zespołem stresu opiekuna. Grozi też większą zapadalnością na choroby, pogarszaniem się stanu psychicznego, uzależnieniami, wykluczeniem społecznym.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Szacuje się, że w Polsce jest ponad 2 mln nieformalnych opiekunek i opiekunów (dane z roku 2022). Większość to kobiety w wieku 60-60 lat. Badania pokazują, że 91,1% opiekunów osób z chorobą Alzheimera to osoby płci żeńskiej. Bardzo często to żona, córka lub siostra osoby zależnej. Osoby dojrzałe, które często same zmagają się z pogarszającym się zdrowiem i kondycją psychofizyczną. Niektóre pełnią podwójne role opiekuńcze: wobec małoletnich dzieci oraz rodziców lub teściów, a dodatkowo pracują. To oczywiście ogromny stres i obciążenie, tym bardziej, że problem ten wciąż nie jest dostatecznie zauważany przez pracodawców.
Przewiduje się, że rosnące aspiracje zawodowe kobiet oraz ich znaczący wkład finansowy w życie rodziny pogłębią kryzys w opiece nieformalnej. Potrzeba rozwiązań w tym obszarze stanie się wówczas jeszcze bardziej paląca.Co możesz z tym zrobić?
W poszukiwaniu pomysłu na rozwiązania warto wziąć pod uwagę m.in. następujące obszary:
- różnorodne formy wsparcia opiekunów rodzinnych — od opieki wytchnieniowej, poprzez wsparcie logistyczne, po psychologiczne pomagające radzić sobie ze stresem i obciążeniami emocjonalnymi;
- budowanie i wzmacnianie lokalnych sieci wsparcia, w tym skupiających osoby w podobnej sytuacji życiowej, które pomogą przełamać osamotnienie i izolację społeczną osób opiekuńczych;
- wprowadzanie przez pracodawców rozwiązań, które pomagałyby łączyć pracę zawodową z opieką także nad starszymi członkami rodziny, nie tylko dziećmi;
- współdziałanie z lokalnymi partnerami, aby polepszyć dostęp do informacji oraz usług medycznych i specjalistycznych;
- wspieranie dbałości opiekunów o własny dobrostan, przeciwdziałanie uzależnieniom.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
CIEKAWE LEKTURY:
- Nieformalni opiekunowie osób starszych – doświadczenia i uczucia oraz ich potrzeby związane z pełnioną rolą, Małgorzata Herudzińska
- Seniorzy w Polsce – stan zdrowia, wsparcie instytucjonalne i opieka nieformalna, Małgorzata Herudzińska
- W stronę sprawiedliwej troski. Opieka nad osobami starszymi w Polsce, Anita Abramowska-Kmon, Irena Kotowska, Irena Wóycicka, Paweł Łuczak, Rafał Bakalarczyk, Wojciech Łątkowski, Zofia Szweda-Lewandowska
Z czym wiąże się wyzwanie?
Stosunkowo niedawno, bo dopiero w latach 80-tych XX wieku uznano, że kwestie społeczne wpływające na relacje ludzi młodych i starszych zasługują na szczególną uwagę. Doceniono poczucie wzajemnej odpowiedzialności osób z różnych generacji.
O solidarności międzypokoleniowej mówi się najczęściej w kontekście ekonomicznym (aktywność zawodowa osób starszych, reformy emerytalne, rozwój sektora usług opiekuńczych) i z perspektywy polityki społecznej (odpowiednie planowanie przestrzeni publicznej, mieszkań czy transportu publicznego).
Obecnie najbardziej różnicujące są trzy sfery: klimat, rynek pracy i nowe technologie.
Najmłodsze generacje mają wyższy poziom lęku, poczucia winy i oburzenia w związku ze skutkami zmian klimatu i bardziej się o klimat troszczą.
Jeśli chodzi o rynek pracy, to każde pokolenie wnosi określone umiejętności i wartości. Ważne, żeby tę różnorodność pokoleniową na rynku pracy dostrzegać, rozumieć i mądrze wykorzystywać.
Z kolei w sferze nowych technologii młodzi nie korzystają - jak to zwykle bywa - z wiedzy, doświadczenia i mądrości starszych, ale to właśnie oni uczą starszych. Starsze pokolenia wychowane w kulturze słowa są konfrontowane z coraz bardziej obrazkowym i kolorowym światem mediów elektronicznych. W efekcie zwiększa się cyfrowy dystans między pokoleniami.
W związku z tym mocno wzrosło znaczenie działań międzypokoleniowych jako sposobu na zmniejszenie napięć między generacjami, wzmacniania więzi społecznych, budowania klimatu wzajemnej życzliwości i gotowości do współpracy.
Istnieje jednak sporo barier w nawiązywaniu relacji międzypokoleniowych i pozarodzinnych: brak wzorców i doświadczeń, tworzenie grona przyjaciół głównie wśród rówieśników, wyobcowanie zwłaszcza w dużych miastach, brak czasu.Kto się mierzy z tym wyzwaniem?
Osoby starsze często postrzegane są przez stereotypy. Traktuje się je jako mniej wartościowe dla społeczeństwa. Ignoruje ich wkład, doświadczenie i mądrość. Prowadzi to do ich dyskryminacji i marginalizacji.
Z kolei osoby starsze też mogą stwarzać bariery w relacjach z młodszymi: mieć uprzedzenia, obawiać się niezrozumienia czy lekceważenia.Co możesz z tym zrobić?
Szukamy rozwiązań łączących pokolenia, wykorzystujących potencjał różnych grup wiekowych. Mogą to być:
- działania mentorskie,
- dzielenie się swoim wolnym czasem i doświadczeniem,
- wzajemne uczenie się,
- wspólne podejmowanie decyzji w ważnych tematach np. rewitalizacji dzielnicy.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
Z czym wiąże się wyzwanie?
Przemoc wobec osób starszych jest poważnym problemem społecznym, który często pozostaje niejawny i nieuświadomiony. Może przyjmować różne formy.
Najłatwiejsza do dostrzeżenia jest przemoc fizyczna: bicie, popychanie, szarpanie czy celowe zadawanie bólu, a czasem również nadużycia seksualne. Osoby starsze są narażone na przemoc fizyczną nie tylko w domach prywatnych, ale także w instytucjach opiekuńczych.
Mniej oczywista jest przemoc psychiczna, czyli wszelkie formy słownego i emocjonalnego nękania i upokarzania, groźby, izolacja społeczna, manipulacja. Ludzie starsi często stają się ofiarami takiej przemocy ze strony bliskich im osób, co prowadzi do depresji, lęków i pogorszenia zdrowia psychicznego.
W relacjach z osobami w starszym wieku często pojawia się też przemoc ekonomiczna: nieuprawnione korzystanie z ich pieniędzy, manipulacja, kradzież, wyłudzenia, różnego typu oszustwa czy zmuszanie do podpisania dokumentów finansowych. Wiele osób w starszym wieku spotyka to nie tylko ze strony oszustów i złodziei, ale także członków własnej rodziny.
Przemoc to także sytuacje, kiedy osobie starszej z ograniczoną samodzielnością odmawia się podstawowej opieki, leków i lekarza, nie dba się o jej higienę osobistą, a nawet głodzi czy wystawia na niebezpieczne warunki np. atmosferyczne.
Kolejnym problemem jest autoprzemoc, przyjmująca różną intensywność. Brak wsparcia, izolacja, poczucie bezradności i beznadziei mogą prowadzić do skrajnego zaniedbywania własnych potrzeb, samookaleczeń, odmowy przyjmowania leków, wreszcie do prób samobójczych.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Szczególnie narażone na przemoc są osoby zależne od opieki innych, czyli takie, które ze względu na stan zdrowia wymagają wsparcia w rodzinie lub instytucji opiekuńczej.
Zagrożeni przemocą są zwłaszcza ludzie cierpiący na choroby neurodegeneracyjne oraz psychiczne, którzy często nie potrafią szukać pomocy czy bronić swoich praw. Niskie dochody starszej osoby i jej rodziny także zwiększają prawdopodobieństwo zaniedbywania czy przemocy ekonomicznej. Na przemoc domową i w instytucjach opiekuńczych bardziej narażone są starsze kobiety zależne od opiekunów. Różne formy przemocy mogą być też związane z kwestiami kulturowymi i dotykać starsze osoby migranckie i uchodźcze.
Z kolei autoprzemoc częściej pojawia się wśród osób samotnych, mieszkających w pojedynkę.Co możesz z tym zrobić?
Warto:
- wzmacniać świadomość, społeczną czujność i umiejętność rozpoznawania zachowań przemocowych wobec starszych osób nie tylko wśród profesjonalistów np. z pomocy społecznej, ale też przedstawicieli społeczności lokalnych,
- wzmacniać świadomość wśród osób starszych, żeby potrafiły prosić o pomoc i bronić swoich praw,
- ułatwiać dostęp do wsparcia psychologicznego, prawnego i socjalnego osobom zagrożonym lub doświadczającym jakiejś formy przemocy, w tym autoprzemocy,
- udoskonalać rozwiązania służące monitorowaniu sytuacji osób starszych w domach i instytucjach opiekuńczych,
- obejmować działaniami prewencyjnymi ludzi szczególnie narażonych na przemoc, tj. pozostających w sytuacji zależności, kobiet, osób cierpiących na choroby neurodegeneracyjne i psychiczne.Inspiracje:
CIEKAWE LEKTURY:
- Zjawisko przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych oraz sytuacja psychologiczna osób doznających tej przemocy, zachowania osób stosujących przemoc domową i możliwość pomocy, Ministerstwo Sprawiedliwości
- Konferencja „Przemoc wobec osób starszych”, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wraz Federacją Stowarzyszenie Uniwersytetu Trzeciego Wieku
Z czym wiąże się wyzwanie?
Stereotypy to powszechne pułapki myślenia, uproszczenia i osądy, mające tę perfidną cechę, że zmieniają rzeczywistość. Infekują zarówno tych, którzy się stereotypami posługują, jak i tych, których dotyczą.
Współczesny świat premiuje szybki rozwój, a społeczeństwa coraz mocniej stygmatyzują starość jako mniej ważny okres życia: problematyczny, spowolniony i skazany na choroby.
Przekazy funkcjonujące w publicznym obiegu: w mediach społecznościowych, reklamach czy telewizji przypisują osobom starszym osobliwe, wyłączające z reszty społeczeństwa cechy. Infantylizują je, prezentują w kontekście słabości, chorób, niesamodzielności. Często też zawierają otwarte lub ukryte przekonania o zdolnościach czy charakterze ludzi w późnej dorosłości. W analizie medialnej przeprowadzonej na terenie Wielkiej Brytanii i USA stwierdzono, że negatywne opisy osób starszych aż sześciokrotnie przeważają nad tymi pozytywnymi. Co ciekawe, negatywne opisy koncentrują się głównie na cechach fizycznych, podczas gdy pozytywne na cechach behawioralnych.
Osobną kwestią jest język. Ma on ogromne znaczenie w kształtowaniu postaw wobec różnych grup społecznych, w tym osób starszych. Badania wykazują, że może zarówno wzmacniać, jak i zmniejszać uprzedzenia i stereotypy. Tymczasem w odniesieniu do osób starszych (mówiąc o nich i do nich) używa się często innego języka niż w przypadku pozostałych grup wiekowych.
W komunikacji z osobą starszą najczęściej spotyka się następujące językowe praktyki dyskryminacyjne: zwracanie się bezosobowo lub w pierwszej osobie liczby mnogiej np. za godzinę zje obiad albo teraz pójdziemy na zabieg, nadużywanie zdrobnień, mówienie jak do dziecka np. trzeba wypić herbatkę, musimy wypłacić pieniążki, tzw. dziadurzenie, czyli zastępowanie grzecznościowej formy Pan/Pani słowami “dziadek, babcia”, kończenie wypowiedzi za rozmówcę, umniejszanie opinii osoby starszej, szukanie potwierdzenia prawdziwości jej słów u młodszego członka rodziny np. w urzędzie czy u lekarza, używanie pozornie przyjaznych, ale w rzeczywistości dyskryminujących wyrażeń np. "nasi seniorzy" - czyi? do kogo należą?.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Problem praktyk ageistowskich dotyczy całej populacji osób starszych. Są jednak grupy szczególnie narażone na różne formy publicznej dyskryminacji, w tym ageistowskie praktyki językowe. To osoby długowieczne, niepełnosprawne, niesamodzielne, należące do grup szczególnie wrażliwych.
Ageism połączony z seksizmem często dotyka kobiety, którym odmawia się prawa do starzenia się. Badania wskazują, że starsze kobiety są często ignorowane nawet przez ruchy feministyczne, które koncentrują się głównie na problemach tych młodszych. Starsze kobiety, które były dyskryminowane przez całe życie, często czują się niewidzialne i społecznie nieakceptowane.
W Polsce negatywne stereotypy dotyczą zwłaszcza starszych kobiet o prawicowych poglądach, bardzo religijnych. W mediach są one często przedstawiane jako „lojalne wojowniczki” lub „moherowe berety”, co wzmacnia negatywne skojarzenia.Co możesz z tym zrobić?
Warto szukać pomysłów na innowacje społeczne w takich obszarach jak:
- edukacja społeczeństwa — ludzi w różnym wieku, od najmłodszych do najstarszych, o różnym wykształceniu, w tym profesjonalistów, specjalistów, pracowników samorządów i innych, którzy mają kontakty z osobami starszymi,
- upowszechnianie pozytywnych, wolnych od ageismu praktyk językowych i komunikacyjnych,
- monitorowanie negatywnych zjawisk,
- zwiększanie pozytywnej obecności i widzialności starszych dorosłych w sferze publicznej,
- przeciwdziałanie przejmowaniu negatywnych sposobów myślenia o starości przez same starsze osoby, które mogą mieć tendencję do autoagresji, deprecjonowania siebie i rówieśników, do autostereotypizacji.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
CIEKAWE LEKTURY:
- Jak mówić i pisać o osobach starszych, Danuta Parlak
- Dyskryminacja pacjentów w starszym wieku przez pracowników ochrony zdrowia, Anna Burak, Anna Reczyńska
Z czym wiąże się wyzwanie?
Życie na wsi: cisza, spokój, bliskość natury obiecują idylliczną starość. Za tym miłym obrazkiem kryją się jednak wyzwania, z którymi na co dzień zmagają się starsi mieszkańcy wsi w Polsce.
Badania pokazują, że starsze osoby mieszkające na wsi częściej zapadają na choroby przewlekłe i mają niższą oczekiwaną długość życia w zdrowiu. Dostęp do usług medycznych jest ograniczony, co sprawia, że rzadziej korzystają z wizyt lekarskich i dentystycznych.
Wsie podmiejskie, aglomeracyjne mają coraz więcej mieszkańców, ale w większości gmin wiejskich o rolniczym charakterze saldo migracji jest ujemne. Do miast przeprowadzają się przede wszystkim osoby młodsze.
Starsi dorośli pozostają często sami w opuszczonych przez dzieci i wnuki domach. Samotni i pozbawieni wsparcia miewają trudności z mobilnością i codziennym funkcjonowaniem. Poważnym wyzwaniem jest ich sytuacja ekonomiczna, w tym ograniczone możliwości dorabiania do emerytury. Są też narażeni na ubóstwo energetyczne, wynikające ze skokowego wzrostu cen energii oraz braku środków na termomodernizację starych domostw.
Dodatkowo nie działa tu albo działa bardzo słabo transport publiczny, stąd zagrożenie wykluczeniem komunikacyjnym. W przypadku choroby czy potrzeby załatwienia ważnej sprawy, a nawet zwykłych zakupów, starsze osoby mogą mieć poważne trudności z dostaniem się do sklepu, ośrodka zdrowia czy urzędu.
Uboga jest też oferta zajęć, aktywności, wydarzeń kulturalnych. Część starszych osób działa w tradycyjnych wiejskich organizacjach takich jak koło gospodyń wiejskich czy ochotnicza straż pożarna. Jednak osoby schorowane czy mniej aktywne są narażone na wykluczenie i izolację.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
W Polsce obszary wiejskie zajmują 93% powierzchni kraju i zamieszkuje je ponad 40% Polek i Polaków w wieku emerytalnym.
Na opisane powyżej wyzwania narażone są przede wszystkim osoby zamieszkujące w gminach rolniczych, oddalonych od większych ośrodków miejskich i rozproszonym układzie.
Warto zwrócić uwagę na sytuację ludzi mieszkających samotnie, wdów i wdowców, osób w późniejszej fazie życia, z ograniczeniami mobilności czy chorobami przewlekłymi, doświadczających problemów materialnych.
Z pewnością ważną grupą, mierzącą się z wyzwaniami na wsi, są starsze osoby chorujące na schorzenia neurodegeneracyjne.Co możesz z tym zrobić?
Istnieje wiele różnych obszarów, w których można podwyższyć jakość życia i dobrostan mieszkanek i mieszkańców terenów wiejskich. Bardzo cenne są nowe rozwiązania, które łączyłyby wsparcie w co najmniej dwóch obszarach, takich jak:
- dostęp do usług medycznych i dobrostanowych,
- działania profilaktyczne wzmacniające kondycję i stan psychofizyczny osób starszych,
- dostęp do aktywności społecznych i kultury,
- przeciwdziałanie wykluczeniu transportowemu,
- przeciwdziałanie ubóstwu, w tym ubóstwu energetycznemu,
- rozwój usług opiekuńczych skierowanych do osób niesamodzielnych, również z chorobami neurodegeneracyjnymi,
- rozwój lokalnych sieci wsparcia zabezpieczających potrzeby osób starszych.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
CIEKAWE LEKTURY:
- Jesień życia seniora na wsi. Czy na pewno złota?, Anna Radziejowska
Z czym wiąże się wyzwanie?
Kultura i sztuka odgrywają ważną rolę w życiu każdego człowieka, a dla osób starszych mogą być niezwykle wartościowym sposobem wzbogacenia intelektualnego i emocjonalnego. Pomagają w wyrażaniu siebie i w nawiązywaniu relacji społecznych.
To ważne, żeby osoby starsze mogły korzystać z urozmaiconej oferty kulturalnej: od muzeów i dużych koncertów po wydarzenia lokalne organizowane np. w domach kultury.
Trzeba nie tylko tworzyć ofertę kulturalną dopasowaną do seniorów, ale także dotrzeć z informacją o niej i umożliwić w niej udział.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Osoby starsze bywają wykluczone z udziału w kulturze z przyczyn zdrowotnych: przewlekłych chorób, ograniczeń ruchowych, utraty słuchu czy wzroku. Mówi się też o „więźniach 4 piętra”, czyli o osobach z ograniczoną mobilnością, które nie mogą wychodzić z domu, bo w budynku nie ma windy.
Wykluczenie z udziału w kulturze może być też spowodowane kwestiami finansowymi (drogie bilety), brakiem transportu czy umiejętności cyfrowych (konieczność zarezerwowania biletu online). Często informacja o wydarzeniach nie dociera do seniorów, bo jest umieszczana np. tylko w internecie.
Starsze osoby, tracąc stopniowo kontakt z rówieśnikami, rodziną i społecznością, czują się coraz bardziej odizolowane, a to może prowadzić też do mniejszej chęci uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych.Co możesz z tym zrobić?
Udział osób starszych w kulturze można zwiększyć przez przygotowanie dostępnej oferty i dotarcie z nią do zainteresowanych, a także przez umożliwienie skorzystania z niej, co nie zawsze musi oznaczać wyjście z domu.
Poszukujemy nowatorskich rozwiązań, w których np. lokalna społeczność zaangażuje się w działania udostępniające seniorom ofertę kulturalną. Może to być zorganizowanie przez sąsiadów wspólnego wyjścia na koncert czy spotkania poświęconego muzyce, filmowi, malarstwu. Każdy temat jest dobry, aby nawiązać bliskie relacje i poznać wzajemnie swoje zainteresowania.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
Z czym wiąże się wyzwanie?
Ubóstwo to wielowymiarowy temat. Niewystarczające dochody i zasoby hamują rozwój osobisty, uniemożliwiają udział w życiu społecznym, ograniczają dostęp do usług zaspokajających podstawowe ludzkie potrzeby, utrudniają korzystanie z nowych technologii i w ogóle normalne funkcjonowanie.
Osoby dotknięte ubóstwem mogą doświadczać stygmatyzacji, poniżania, wstydu, dyskryminacji, izolacji społecznej i wykluczenia z życia społecznego.
Ubóstwo to również bardzo ograniczone możliwości wyborów życiowych, problemy ze zdrowiem psychicznym i fizycznym oraz krótsza oczekiwana długość życia.Kto się mierzy z tym wyzwaniem?
Ubóstwa doświadczają osoby starsze, które otrzymują bardzo niskie świadczenia emerytalne/rentowe, nie posiadają oszczędności, mają problemy zdrowotne wymagające dużych wydatków (lekarstwa, rehabilitacja, opieka), nie posiadają wsparcia rodziny.
Na zubożenie osób starszych wpływają też wysokie koszty utrzymania (czynsz, energia, media itp.), co może doprowadzić do utraty mieszkania i kryzysu bezdomności.
Wg ogólnopolskiego badania osób bezdomnych (2024 rok) ponad 30% z nich to osoby w wieku ponad 65 lat, głównie mężczyźni. Na ubóstwo są bardziej narażone jednoosobowe gospodarstwa domowe - w przypadku osób starszych to częściej gospodarstwa domowe prowadzone przez samotne kobiety. Przeciętna emerytura kobiet jest o ponad 1 tys. zł niższa niż przeciętna emerytura mężczyzn.
Zaznaczyć należy, że wśród starszych migrantek i migrantów problem ten jest o wiele większy, np. sama średnia emerytura osoby migranckiej z Ukrainy jest mniejsza o połowę od emerytury polskich seniorów. Do tego dochodzi brak mieszkania, nieznajomość języka, samotność.Co możesz z tym zrobić?
W przypadku ubóstwa osób starszych ważne są pomysły:
- jak wspierać te osoby;
- jak uczyć wrażliwości na problem;
- jak dać tym osobom poczucie bezpieczeństwa i zapobiegać ich izolacji społecznej.Z czym wiąże się wyzwanie?
Statystyki jednoznacznie wskazują na potrzebę zwiększenia świadomości osób starszych w zakresie zdrowia, bezpieczeństwa oraz aktywności fizycznej i umysłowej. Aktywność obywatelska osób starszych jest niezbędnym elementem zdrowego i zrównoważonego społeczeństwa. Udział w działaniach obywatelskich pomaga w budowaniu więzi społecznych, poczucia sprawstwa i przeciwdziała izolacji. Starsi mogą dzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem z młodszymi pokoleniami, ale też uczyć się od nich odnajdywania w szybko zmieniającym się świecie.
Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
W Polsce tylko 40% seniorów regularnie bierze udział w spotkaniach towarzyskich lub klubach seniora, 25% systematycznie angażuje się w aktywności umysłowe, a 15% uczestniczy w programach edukacyjnych. 30% starszych osób cyklicznie poddaje się badaniom profilaktycznym, a 40% regularnie uprawia jakąś aktywność fizyczną. Ponad 60% oszustw telefonicznych i internetowych jest skierowanych do osób powyżej 60. roku życia.
Regularne badania lekarskie, zdrowa dieta, aktywność fizyczna i społeczna oraz umiejętność korzystania z nowoczesnych technologii mogą znacząco poprawić jakość życia seniorów. A wspieranie ich w działaniach obywatelskich przynosi korzyści zarówno jednostkom, jak i całej społeczności.Co możesz z tym zrobić?
Najważniejsza jest edukacja: zwiększanie świadomości oraz aktywności starszych osób. Innowacje mogą:
- opierać się na współpracy z młodszymi pokoleniami – wymianie wiedzy i umiejętności;
- angażować seniorów w życie społeczne;
- zwiększać wiedzę;
- przynosić nowe wyzwania i doświadczenia, przyczyniające się do ciągłego rozwoju i uczenia się.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Seniorzy dla zrównoważonego rozwoju (j. angielski), seniors4sustainability.com
CIEKAWE LEKTURY:
- Aktywność społeczna seniorów – oczekiwania, możliwości, wyzwania, Martyna Kawińska
Z czym wiąże się wyzwanie?
Wiele działań aktywizujących najlepiej sprawdza się wśród osób, które są już choć częściowo aktywne. Dzieje się tak dlatego, że mają one wystarczająco rozwinięte umiejętności i relacje społeczne, by z tych inicjatyw w pełni korzystać. Ci, którzy takiego kapitału nie mają, często pozostają niewidoczni, zmagając się z samotnością i marginalizacją.
Brak dostępu do zasobów społecznych, sieci wsparcia oraz ograniczone zaufanie i zaangażowanie w życie społeczne, bardzo często prowadzi do wykluczenia. To efekt m.in. niskiego wykształcenia, utrudnionego dostępu do edukacji, ubóstwa, dysfunkcji rodziny, różnych chorób fizycznych i psychicznych, mieszkania w oddalonych od miast wsiach o rozproszonym osadnictwie.
Starsze osoby o niskim kapitale społecznym najczęściej borykają się z izolacją, marginalizacją i brakiem sprawstwa. Nie mają regularnych kontaktów z rodziną, przyjaciółmi czy społecznością lokalną - żyją w samotności, co prowadzi do pogorszenia ich zdrowia psychicznego i fizycznego.
Bardzo duże znaczenie mają także takie czynniki jak: brak dostępu do internetu i urządzeń elektronicznych oraz brak kompetencji cyfrowych. W efekcie starsze osoby są odcięte od łatwo dostępnych cyfrowych usług publicznych, informacji oraz możliwości komunikacji. Pogłębia to ich izolację.
Dodatkowo takie osoby może dotyczyć wykluczenie ekonomiczne. Nie mają one wystarczających zasobów finansowych, żeby pokrywać podstawowe koszty życia. Trudno im znaleźć zatrudnienie czy uzyskać emeryturę.
Innym zagrożeniem jest niski poziom uczestnictwa w kulturze. Starsze osoby o niskim kapitale społecznym często w ogóle nie biorą udziału w wydarzeniach kulturalnych, takich jak koncerty czy wystawy, co pogłębia ich poczucie wyobcowania.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Niski kapitał społeczny osób starszych ma zazwyczaj charakter strukturalny. Przebieg życia danej osoby, możliwości edukacyjne, ekonomiczne i społeczne, podejmowane wybory życiowe – to wszystko może ograniczyć jej udział w rzeczywistości społecznej.
Zdarza się również wymiar sytuacyjny. Splot okoliczności np. choroba, uzależnienie, śmierć bliskiej osoby, zmiana miejsca zamieszkania młodszych członków rodziny może prowadzić do stopniowego kurczenia się społecznych zasobów danej osoby.
Osoby starsze, które straciły bliskich lub nie mają kontaktu z rodziną, są szczególnie narażone na izolację. Jeśli nie posiadają wystarczającej sieci wsparcia, to jest im bardzo trudno radzić sobie z codziennymi wyzwaniami.
Osoby z niskim wykształceniem mają też problem z nabywaniem w starszym wieku nowych umiejętności, zwłaszcza tych cyfrowych.
W niektórych przypadkach starsze osoby są zaniedbywane przez instytucje publiczne. Brak dostępu do usług czy niewystarczająca pomoc socjalna mogą przyczyniać się do obniżenia jakości ich życia. Zaniedbanie to może również dotyczyć sfery zdrowotnej, kiedy starsze osoby nie otrzymują adekwatnej opieki.Co możesz z tym zrobić?
Starsze osoby o niskim kapitale społecznym często nie reagują na standardowe formy aktywizacji, dlatego należy skupić się na sposobach dotarcia do tych najbardziej wycofanych, zamkniętych i nieufnych wobec nowych inicjatyw. Oto przykładowe obszary, w których warto poszukiwać pomysłów rozwiązań:
- koncentrowanie się na tworzeniu osobistych, długoterminowych relacji między osobami starszymi a lokalnymi liderami, wolontariuszami lub opiekunami, którzy regularnie odwiedzają starszych ludzi w ich domach. Te relacje, oparte na zaufaniu i indywidualnym podejściu, mogą być kluczem do stopniowego otwierania się tych osób na nowe formy wsparcia i aktywizacji;
- tworzenie nieformalnych sieci wsparcia, udzielających pomocy w sposób dyskretny, aby nie wzbudzać oporu u osób niechętnych formalnym programom; to mogą być codzienne, drobne gesty ze strony sąsiadów, które stopniowo budują relacje i zaufanie;
- prowadzenie działań w miejscach, które starsze osoby już znają i w których czują się komfortowo, takich jak np. małe lokalne sklepy, biblioteki lub parafie; dzięki temu można dotrzeć do tych, którzy unikają bardziej formalnych, onieśmielających przestrzeni;
- angażowanie społeczności lokalnej w szukania osób starszych wymagających wsparcia i przekazywanie informacji do lokalnych organizacji społecznych, które mogą zaoferować pomoc;
- proponowanie aktywności o niskim progu wejścia, tj. inicjatyw, które nie wymagają od uczestników dużego zaangażowania ani wysiłku i nie wywierają na nich presji;
- opracowywanie usług wsparcia psychologicznego w taki sposób, który nie jest postrzegany jako terapia, takie jak „przyjacielskie rozmowy” lub „sąsiedzkie spotkania przy herbacie”, które mogą pomóc w nawiązaniu więzi i wesprzeć emocjonalnie;
- prowadzenie programów wsparcia dla osób starszych zmagających się z uzależnieniami, dostosowanych do ich specyficznych potrzeb i ograniczeń,
- wprowadzanie oferty, którą mogą wykorzystywać ośrodki pomocy społecznej, w tym stacjonarne i dzienne domy opieki.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
CIEKAWE LEKTURY:
- Kapitał społeczny seniorów i jego spożytkowanie w rodzinie, Anna Sikorska
Z czym wiąże się wyzwanie?
Badania pokazują, że starsi mężczyźni zdecydowanie mniej chętnie niż kobiety korzystają z dostępnej oferty edukacyjnej i kulturalnej. Proponowane formy aktywności często nie odpowiadają męskim zainteresowaniom, są "sfeminizowane" i to podwójnie, bo dominują w nich zarówno kobiety jako uczestniczki, jak i "kobiece" tematy.
Jednocześnie mężczyźni prowadzący statystycznie mniej zdrowy styl życia, częściej zapadają na choroby cywilizacyjne i krócej żyją. Później przechodzą na emeryturę, a praca jest dla nich ważnym elementem tożsamości. Dodatkowo dominujące w kulturze wzorce męskości, które kładą nacisk na niezależność, siłę fizyczną, żywotność, aktywność zawodową, utrudnia im adaptację do nowej roli społecznej na emeryturze. Nie sprzyja również dbaniu o zdrowie i profilaktyce.
Zarówno samodbałość, działania prozdrowotne, jak i aktywność społeczna, wolontariat, uczenie się mogą być przez nich postrzegane jako "niemęskie”. Starsi mężczyźni chętniej angażują się w aktywności nieformalne, takie jak: uprawianie ogródka, majsterkowanie, kontakty z rodziną i znajomymi, inne hobby.
W Polsce brakuje rzetelnych badań nad tą kwestią, a dostępne dane pochodzą głównie od kobiet-respondentek lub ignorują specyfikę płci. Zagraniczne analizy wskazują, że starsi mężczyźni chętnie angażują się w uczenie się w ramach organizacji społecznych, takich jak: kluby sportowe, straż pożarna, męskie szopy. Ważne są dla nich: poczucie przynależności, kontakty społeczne, poczucie użyteczności i możliwość dzielenia się własnym doświadczeniem, umiejętnościami, wiedzą.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Warto zwrócić uwagę, że określenie “starsi mężczyźni” to duże uogólnienie. Różnią się oni bowiem między sobą wiekiem, doświadczeniem, potrzebami.
Na przykład mężczyźni około sześćdziesiątki są jeszcze aktywni zawodowo, ale w niedalekiej perspektywie mają przejście na emeryturę. Na tym etapie życia ważne są dla nich atrakcyjne aktywności, które z jednej strony wspierają zdrowie i kondycję fizyczną, a z drugiej ułatwiają zaplanowanie dobrej, satysfakcjonującej emerytury.
Mężczyźni o dekadę starsi mogą nadal pracować lub też poszukiwać nowych form spędzania czasu, zastępujących aktywność zawodową.
Mężczyźni w wieku 80 lat i więcej to w zdecydowanej większości osoby na emeryturze, dla których wyzwaniem może być utrzymanie kontaktów społecznych i zachowanie poczucia użyteczności.
Poziom i profil wykształcenia, wykonywana praca czy wcześniejsze doświadczenia mogą mieć wpływ na zainteresowania, pasje, spędzanie wolnego czasu, otwartość na uczenie się nowych rzeczy i wiele innych kwestii. Niebagatelne znaczenie ma stan zdrowia i kondycja, które determinują gotowość i możliwość angażowania się w różne aktywności.
Dostęp do aktywności i ich charakter mogą różnić się w zależności od miejsca zamieszkania (wieś, małe miasto, średnie lub duże miasto).Co możesz z tym zrobić?
Warto szukać nowatorskich pomysłów w takich obszarach jak:
- stwarzania przestrzeni do realizowania różnych pasji, w tym również dzielenia się oraz nieformalnego zdobywania wiedzy i umiejętności poprzez praktyczne działania, projekty DIY (Do It Yourself) oraz wszelkie formy edukacji przez doświadczenie;
- wspieranie aktywności fizycznej i rekreacyjnej mężczyzn oraz budowanie społeczności wokół sportu;
- wypracowywanie modeli integracji społecznej, wolontariatu, wspólnoty, z wykorzystaniem uznawanych za męskie ról, aktywności, umiejętności, doświadczeń, męskiej wspólnoty;
- odkrywanie własnych potrzeb i marzeń, aby jak najbardziej satysfakcjonująco i zgodnie z własną osobowością realizować się na nowym etapie życia;
- upowszechnianie działań profilaktycznych i prozdrowotnych wśród mężczyzn, zrobienie z tego "męskiej sprawy";
- wspieranie w wychodzeniu z uzależnień.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Męskie szopy, wartowiedziec.pl
CIEKAWE LEKTURY:
- Aktywność kulturalna i edukacyjna starszych mężczyzn – obszar nierozpoznany?, Sylwia Słowińska
- Aktywizacja mężczyzn w wieku 50+, Piotr Łącki
- Błogosławieni między niewiastami – dlaczego tak mało mężczyzn jest aktywnych po 60-tce, Piotr Łącki
Z czym wiąże się wyzwanie?
Z roku na rok coraz więcej dojrzałych osób regularnie korzysta z internetu. Jednocześnie rośnie liczba zagrożeń, z którymi się mierzą użytkownicy sieci.
Wraz z cyfryzacją życia codziennego starsi dorośli, którzy mają mniejsze doświadczenie w świecie cyfrowym, stanowią cel dla oszustów internetowych. Schematy przestępstw często się zmieniają. Co roku znacząco rośnie liczba rejestrowanych incydentów, pojawiają się nowe metody oszustw (offline i online), scamów i dezinformacji.
Jest to problem, który wymaga ciągłej edukacji, treningu zachowań i aktualizacji wiedzy. Np. w 2022 roku najczęstszymi oszustwami internetowymi w Polsce były: niedostarczenie towarów po zapłacie oraz oszustwa phishingowe (podszywanie się pod różne instytucje w celu wyłudzenia danych np. do logowania do kont bankowych czy serwisów społecznościowych) - to ponad 25,6 tys. zgłoszeń, a skala niezgłoszonych oszustw jest nieznana.
Globalnym zagrożeniem są również tzw. oszustwa romantyczne, na które szczególnie narażeni są ludzie samotni, potrzebujący dowartościowania, wsparcia emocjonalnego, relacji z drugim człowiekiem.
Kolejnym poważnym zagrożeniem dla wszystkich osób korzystających z internetu, w tym dla starszych dorosłych, jest dezinformacja. Wiele newsów i informacji dostępnych online jest nieprawdziwych lub zniekształconych. Może to prowadzić do błędnych przekonań, postaw i decyzji.
Zrozumienie kultury internetowej i jej specyficznych mechanizmów bywa poważnym wyzwaniem dla wielu użytkowników sieci, zwłaszcza dla osób starszych.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Użytkowniczki i użytkownicy sieci w wieku 60-75 lat jeszcze mogli zetknąć się z internetem w pracy. Ludzie powyżej 75 roku życia przeważnie uczyli się korzystania z internetu sami lub przy pomocy młodszych członków rodziny i nie mieli wielu szans na aktualizowanie swojej wiedzy.
Na sposób korzystania z internetu wpływa nie tylko wiek, ale także poziom wykształcenia. Badania pokazują, że im wyższe wykształcenie i bardziej specjalistyczny zawód, tym bardziej regularne i krytyczne korzystanie z zasobów internetu.
Generalnie wielu dojrzałym użytkownikom sieci brakuje umiejętności rozpoznawania zagrożeń, wiedzy na temat schematów oszustw oraz możliwych zabezpieczeń przed nimi. Bywają oni także bardziej ufni wobec osób spotykanych w codziennym życiu i w sieci, rzadziej kwestionują prawdziwość i prawdomówność oraz są mniej krytyczni wobec informacji dostępnych online i offline.Co możesz z tym zrobić?
Warto poszukiwać nowych, nieszablonowych rozwiązań w takich przykładowych obszarach:
- trening i edukacja dostosowana do potrzeb i możliwości różnych grup starszych użytkowniczek i użytkowników sieci;
- wykorzystywanie istniejących narzędzi i technik do weryfikacji informacji i wiarygodności różnych miejsc czy osób w sieci;
- tworzenie aktywnych między- i wewnątrzpokoleniowych grup wsparcia i programów wolontariackich (też online) pomagających bezpiecznie funkcjonować w sieci;
- łączenie różnych podmiotów, które mogą być żywo zainteresowane bezpieczeństwem i ochroną starszych dorosłych.Inspiracje:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
CIEKAWE LEKTURY:
- Bezpieczeństwo Cyfrowe Polaków 2024, SMSAPI
- Oszustwa romantyczne online – studium przypadku, Joanna Wnęk-Gozdek
- Obecność i bezpieczeństwo osób starszych w cyberprzestrzeni, Monika Adamczyk, Agnieszka Lisiecka-Bednarczyk
Z czym wiąże się wyzwanie?
Jak najdłuższe pozostawanie we własnym domu jest ważną potrzebą wielu osób starszych. Badania pokazują, że funkcjonowanie w warunkach domowych, a nie instytucjonalnych, znacząco wzmacnia ich dobrostan i zadowolenie z życia. Niestety, w przypadku problemów zdrowotnych, ograniczonej sprawności i mobilności czy jakiejś formy niepełnosprawności, łatwo może dojść do utraty samodzielności i trudności w funkcjonowaniu bez wsparcia innych. Nie tylko stan zdrowia, ale też zła sytuacja ekonomiczna mogą uniemożliwiać lub utrudniać prowadzenie pojedynczego gospodarstwa domowego.
Dodatkowym wyzwaniem jest to, że projektowane dawniej budynki są najczęściej dostosowane do potrzeb osób w pełni zdrowych i sprawnych. Zarówno na klatkach schodowych, jak i w samych mieszkaniach brakuje udogodnień takich jak windy, rampy, szerokie drzwi, poręcze, bezprogowe prysznice, ustawione funkcjonalnie odpowiednie meble.
Z tego powodu osoby z ograniczoną sprawnością nie mogą się swobodnie poruszać, są też bardziej narażone na upadki czy urazy. Może to też prowadzić do ograniczania codziennej aktywności, a nawet izolacji społecznej.Kto się z nim najczęściej mierzy?
Wyzwania te dotykają ludzi dojrzałych mieszkających samodzielnie lub z inną starszą osobą, ludzi o różnym stopniu niepełnosprawności, z problemami z mobilnością, w złej sytuacji materialnej. Szczególne potrzeby mieszkaniowe mogą także wynikać z innych schorzeń np. chorób przewlekłych, obniżających jakość codziennego życia.
Osoby na rencie lub emeryturze często nie mają zasobów finansowych, żeby opłacić rosnące rachunki czy przeprowadzić na własny koszt niezbędne adaptacje.
Ludzie o ograniczonej samodzielności, niemający wsparcia w najbliższym otoczeniu, nie mogą poradzić sobie z prowadzeniem oddzielnego gospodarstwa domowego i są zmuszeni wcześniej skorzystać z opieki instytucjonalnej.Co możesz z tym zrobić?
W tej sytuacji konieczne jest wyszukiwanie nowych rozwiązań, które na przykład:
- znacząco ułatwią przeprowadzenie zmian podnoszących jakość życia w domu;
- ułatwią dostęp do istniejących lub nowych mechanizmów finansowania tych zmian;
- pozwolą na wykorzystanie dostępnej technologii lub innych zasobów do wspomagania samodzielności osób dojrzałych w ich domach;
- wydatnie zwiększą świadomość istniejących rozwiązań wśród samych zainteresowanych, ich opiekunów rodzinnych, a także profesjonalistów (przedstawicieli służby zdrowia, opieki społecznej, zarządców domów, firm remontowych itp.);
- będą skutecznie promować ideę projektowania uniwersalnego, które sprawiedliwie zaspokaja potrzeby osób w różnej sytuacji życiowej;
- będą tworzyć warunki do powstawania mikrospołeczności i gospodarstw domowych przez osoby w różnym wieku lub stanie zdrowia; będą wspierać ideę domów międzypokoleniowych czy “co-housingu”.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Cohousing – jedna recepta na wiele problemów, Fundacja Stocznia, Fundcja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych
- Mieszkanie dla seniorek, Urząd Miasta Rybnika
- Międzypokoleniowe Domy Dla Współlokatorów (Mehrgenerationenhäuser), Federalne Ministerstwo Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży
CIEKAWE LEKTURY:
- Środowisko i miejsce zamieszkania w życiu osób starszych, Elżbieta Bojanowska
- Wspónoty Sąsiedzkie, Fundacja Aktywny Senior
Z czym wiąże się wezwanie?
Samotność osób starszych to powszechny problem, który może mieć poważne konsekwencje dla ich zdrowia fizycznego i psychicznego. Aż 73% polskich osiemdziesięciolatków żyje samotnie, a ponad połowa z nich odczuwa dojmujący brak towarzystwa innych osób.
Samotność często prowadzi do stanów depresyjnych i lękowych, może zwiększać ryzyko chorób serca. Brak kontaktu społecznego może osłabiać układ odpornościowy.Kto się z tym mierzy?
Osoby starsze często tracą swoich partnerów, przyjaciół i rodzeństwo. Utrata małżonka jest jednym z najbardziej traumatycznych doświadczeń, prowadzącym często do długotrwałej samotności. Z wiekiem krąg znajomych się zmniejsza, a tym samym również okazja do codziennych z nimi interakcji. Z kolei przejście na emeryturę często oznacza utratę kontaktów z osobami z pracy.
Zmiany w rodzinie, brak lub rzadki kontakt z najbliższymi z powodu dużej odległości geograficznej – to też może sprawiać, że osoba starsza czuje się zaniedbana i niepotrzebna. Problemy zdrowotne np. ze słuchem czy wzrokiem utrudniają komunikację z innymi ludźmi oraz zdolność do wychodzenia z domu, skutkując tym samym coraz mniejszą aktywnością i coraz większą izolacją społeczną. Wszystko to prowadzi do wykluczenia tych osób.Co możesz z tym zrobić?
Warto inicjować projekty, które mają na celu zmniejszenie samotności osób starszych. Można w ten sposób znacząco poprawić jakość ich życia, przeciwdziałać izolacji. Mogą to być np.:
- grupy wsparcia oferujące pomoc emocjonalną i możliwość dzielenia się doświadczeniami z innymi osobami w podobnej sytuacji życiowej;
- różne formy wolontariatu;
- lokalne sieci wsparcia łączące seniorów z sąsiadami.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
CIEKAWE LEKTURY:
- Samotność wśród osób 80+, Stowarzyszenie mali bracia Ubogich
Z czym wiąże się wyzwanie?
Osoby starsze są często traktowane jak spójna, jednorodna zbiorowość. Tymczasem jest oczywiste, że - podobnie jak na innych etapach życia - również w starszym wieku ludzie różnią się między sobą pod wieloma względami.
Niektórzy należą do grup szczególnie wrażliwych, takich jak LGBTQ+, Romowie czy osoby neuroatypowe, neuroróżnorodne i inne. Uwarunkowania kulturowe sprawiają, że takie osoby mogą być narażone na podwójne lub wielokrotne wykluczenie, tj. doświadczać specyficznych trudności i ograniczeń związanych np. z wiekiem, płcią, tożsamością płciową czy przynależnością etniczną.
Osoby starsze z grup szczególnie wrażliwych mierzą się więc z podobnymi barierami: kulturowo-społecznymi, zdrowotnymi i ekonomicznymi, które znacząco wpływają na jakość ich życia. Mogą obawiać się np. dyskryminacji i stygmatyzacji i stosować różne strategie obronne, takie jak: ukrywanie orientacji seksualnej lub tożsamości płciowej z obawy przed odrzuceniem czy gorszym traktowaniem, zamknięcie się we własnej grupie rodzinnej, samoizolacja.
Warto podkreślić, że wcześniejsze etapy życia osób z grup szczególnie narażonych to czasy, w których zachowania homofobiczne były powszechnie akceptowane, nie było świadomości neuroróżnorodności, silne były rozmaite stereotypy dotyczące grup etnicznych, mniejszości seksualnych czy ludzi neuroatypowych. Mogło to wpływać na ich wybory, życiowe ścieżki i prowadzić np. do ograniczenia sieci społecznych, trudności w rozwoju wymarzonej kariery, problemów ekonomicznych itp.
Osoby starsze z grup szczególnie wrażliwych mogą też natrafiać na dodatkowe bariery systemowe. Mogą być nierówno traktowane lub mieć ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej. Badania pokazują, że Romowie rzadziej korzystają z usług medycznych z powodu bariery językowo-kulturowej i lęku przed dyskryminacją.Kto mierzy się z tym wyzwaniem?
Trudno ocenić liczebność starszych osób LGBTQ+, bo brakuje wiarygodnych danych na ten temat. Te osoby mogą mieć trudności z akceptacją swojej tożsamości m.in. w społeczności lokalnej, sąsiedztwie, domach opieki czy wśród personelu medycznego. Jeśli nie mają wsparcia w rodzinie, to ryzyko izolacji społecznej i psychicznej jest jeszcze większe.
Z powodu uprzedzeń, bariery językowej i odrębności kulturowej starsze osoby romskie mogą być marginalizowane i mieć trudności z dostępem do podstawowych usług zdrowotnych i socjalnych. Warto zauważyć, że w wyniku wojny w Ukrainie i migracji Romów ze Wschodu, żyjąca w Polsce społeczność romska jest liczniejsza i bardziej zróżnicowana pod względem kulturowo-językowym. Nowi przybysze mogą być więc narażeni na dodatkowe trudności i wyzwania.
Starsze osoby neuroatypowe i neuroróżnorodne często potrzebują zrozumienia i specjalistycznej opieki, która uwzględnia ich specyficzne potrzeby sensoryczne i komunikacyjne. Ich sytuacja może być jeszcze bardziej złożona, jeśli są dotknięte poważnymi chorobami, w tym schorzeniami neurodegeneracyjnymi. Tymczasem wiedza na temat neuroatypowości w starszych grupach wiekowych jest znikoma zarówno na poziomie społecznym, jak i usług publicznych.
Opiekunowie nieformalni obok trudności w samej opiece nad osobą starszą mogą się mierzyć także ze specyficznymi problemami wynikających z jej (lub własnej) przynależności etnicznej, ze szczególnych potrzeb osób neuroatypowych czy ograniczeń związanych np. z ukrywaniem tożsamości płciowejCo możesz z tym zrobić?
Myśląc o poprawie sytuacji osób starszych z grup szczególnie wrażliwych oraz ich opiekunów, warto szukać pomysłów na działania w następujących przykładowych obszarach:
- działania edukacyjne na temat kultury, uwarunkowań, specyficznych potrzeb starszych osób z grup wrażliwych, skierowane do pracowników samorządów, instytucji kultury, opieki społecznej, placówek medycznych, pracodawców, społeczności lokalnych itp.
- wsparcie lokalne, w tym tworzenie grup wsparcia osób o podobnych doświadczeniach, pomagające przełamywać izolację, autocenzurę, nieśmiałość i obawy przed kontaktami społecznymi;
- działania wpływające na kształtowanie się postaw wolnych od uprzedzeń i stereotypów, akceptujących różnorodność;
- współpraca z ambasadorami zmiany w społecznościach;
- partycypacyjne wypracowywanie rozwiązań i standardów w lokalnych usługach publicznych, zwłaszcza w usługach medycznych i opiekuńczych, które uwzględniałyby specyficzne potrzeby grup szczególnie wrażliwych.Inspiracje:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Older LGBT+ Peoples Group (j. angielski), North Midlands LGBT Older Peoples Group
CIEKAWE LEKTURY:
- Romowie i romofobia, Katarzyna Czarnota
- Autism and ADHD in old age, Marios Kyriazis, Lydia Wells, George Mikelides
- Senior LGBT, z Janem Reszką rozmawia Rafał Gębura
Z czym wiąże się wezwanie?
Sygnały wskazujące na problemy z samodzielną obsługą mogą być różne, np. trudności w dbaniu o higienę osobistą, ubieraniu się, przygotowaniu posiłków, pamiętaniu o zażywaniu lekarstw, opłacaniu rachunków. To też niezadbane/nieposprzątane mieszkanie, zalegające pranie i nieumyte naczynia, trudności w rozumieniu i prowadzeniu rozmów. To również problemy z mobilnością, tj. częste upadki, trudności w poruszaniu się po domu, niewychodzenie na zewnątrz.
Coraz większe tego typu problemy powodują, że taka osoba nie może mieszkać sama i musi przenieść się do placówki opiekuńczej, co nie zawsze jest dobrym rozwiązaniem.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Problemy z samodzielnym funkcjonowaniem osób starszych mogą pojawiać się stopniowo, w miarę jak pogarsza się ich zdrowie i zdolności poznawcze. Często wiążą się z procesem starzenia, gdy zmniejsza się siła i wytrzymałość mięśniowa, ale mogą również wynikać z konkretnych schorzeń lub urazów np. chorób neurodegeneracyjnych czy przewlekłych.
Problemy te dotyczą nie tylko seniorów mieszkających samotnie, ale także starszych osób mieszkających z bliskimi, np. małżeństw seniorskich. Badania zrealizowane w ramach projektu PolSenior1 potwierdziły, że 80. rok życia to moment, w którym niesamodzielność się pogłębia.Co możesz zrobić?
Wczesne rozpoznanie sygnałów i odpowiednie wsparcie mogą znacząco poprawić jakość życia osób starszych i umożliwić im dłuższą samodzielność a co za tym idzie - pozostawanie we własnym mieszkaniu czy domu. Może to być nowatorskie rozwiązanie społeczne, wspomagające codzienne czynności. Można też wykorzystać odpowiednie technologie.
Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
Z czym wiąże się wyzwanie?
To wyzwanie wiąże się z wieloma różnymi aspektami. Pierwszy z nich to pogarszający się stan zdrowia. Starsze osoby zaczynają borykać się z wielochorobowością, czyli jednoczesnym występowaniem dwóch lub więcej schorzeń, także przewlekłych. Utrata sprawności negatywnie wpływa na ich stan psychiczny i emocjonalny. Do tego w życie osób starszych wkracza śmierć, zabierając bliskich, w tym partnera życiowego, członków rodziny. Okres żałoby wzmaga poczucie osamotnienia i może prowadzić do depresji. To szczególnie trudny moment dla osób starszych, które mogą nie radzić sobie z emocjami. Zmniejsza się ich krąg wsparcia społecznego, a nie mają gotowości sięgania po pomoc specjalistów, grupy wsparcia, terapię.
Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Choroba, śmierć bliskich i żałoba dotykają wszystkich, jednak szczególnie narażone na te doświadczenia są osoby starsze. W zależności od sytuacji, potrzebne są różne formy wsparcia: inaczej trzeba pomóc osobom przewlekle chorym, inaczej terminalnie chorym, a jeszcze inaczej tym, którzy zmagają się z utratą bliskiej osoby. Temat własnej śmierci staje się szczególnie istotny na późniejszych etapach życia. Niestety, w dzisiejszych czasach rzadko o nim myślimy i rozmawiamy , co sprawia, że osoby starsze często nie mają możliwości przygotowania się do zakończenia życia ani dostępu do wsparcia w tym procesie.
Co możesz zrobić?
Oto kilka przykładów działań, które możesz podjąć w ramach tego wyzwania:
- wspieranie podczas diagnozy i choroby,
- przygotowanie do odchodzenia własnego i osób z najbliższego otoczenia,
- wsparcie podczas żałoby,
- przygotowanie opiekunów osób starszych do właściwego zajmowania się nimi podczas choroby.Inspiracje:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Wsparcie dla osób w przeżywaniu żałoby i radzeniu sobie ze stratą, Fundacja Nagle Sami
- Kim jest doula umierania? – osoby wspierające tych, co kończą życie, z Marianą Garcíą rozmawia Katarzyna Borowczak
- Jeszcze Zdążę, Aleksandra Kutz
CIEKAWE LEKTURY:
- Ageing and Health (j. angielski), Światowa Organizacja Zdrowia
- Sytuacja osób starszych w Polsce w 2022 r., Główny Urząd Statystyczny
- Elderly People’s Acceptance of Death: A Study of a Polish Cohort (j. angielski), Mariusz Wysokiński, Wiesław Fidecki, Magdalena Jarosz
Z czym wiąże się wyzwanie?
Zdrowie psychiczne osób starszych to nieodzowna część ich dobrostanu. Różne zaburzenia psychiczne mają wpływ na codzienne funkcjonowanie. Depresja prowadzi do utraty zainteresowania życiem, braku energii, pogorszenia relacji z bliskimi. Lęki ograniczają zdolność do samodzielnego poruszania się, prowadzenia aktywnego życia. Demencja skutkuje stopniową utratą pamięci, dezorientacją i trudnościami w wykonywaniu codziennych czynności. Czynniki te obniżają jakość życia, zwiększają ryzyko hospitalizacji, są przyczyną prób samobójczych, a nawet śmierci.
Psychoseksualność seniorów to temat pomijany, choć istotny dla zdrowia psychicznego osób starszych. Istnieje wiele stereotypów na temat seksualności w starszym wieku, które wpływają na postrzeganie własnych potrzeb przez starszych dorosłych. Badania pokazują, że osoby starsze utrzymujące aktywność seksualną prowadzą lepsze jakościowo życie, są mniej narażone na izolację społeczną. Seksualność jest również ważna dla utrzymania bliskich relacji partnerskich, a dzięki temu stanowić bufor dla problemów psychicznych.Kto mierzy się z tym wyzwaniem?
Według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) ok.15% osób w wieku 60 lat i starszych cierpi na zaburzenia psychiczne. Depresja dotyka 7% tej populacji, a różne formy demencji, w tym choroba Alzheimera, są obecne u 5% osób powyżej 60. roku życia.
Kobiety w tym wieku częściej niż mężczyźni doświadczają depresji i lęków. Częstość występowania demencji wzrasta z wiekiem, zwłaszcza po 80. roku życia. Osoby samotne, wdowy oraz mieszkacy domów pomocy społecznej są bardziej narażeni na wystąpienie zaburzeń psychicznych.
W ciągu ostatnich 10 lat liczba samobójstw wśród osób powyżej 65. roku życia wzrosła o 50%. Każdego dnia cztery starsze osoby odbierają sobie życie - mężczyźni po 60. roku życia częściej niż kobiety.
Osoby starsze z zaburzeniami psychicznymi często wycofują się z życia społecznego, co pogłębia ich problemy i prowadzi do dalszej izolacji. Seniorzy napotykają przeszkody w realizacji potrzeb seksualnych. Są to między innymi: problemy zdrowotne wpływające na libido, brak partnera, strach przed osądzeniem społecznym i brak edukacji na temat seksualności w starszym wieku.Co możesz z tym zrobić?
Poszukujemy rozwiązań, które poprawią zdrowie psychiczne osób starszych, np.:
- zwiększą świadomość tej grupy i ich opiekunów na temat znaczenia zdrowia psychicznego oraz dostępnych zasobów i usług;
- będą przeciwdziałały stygmatyzacji tematu zdrowia psychicznego i seksualności;
- przyczynią się do wczesnego wykrywania problemów oraz dostępu do odpowiednich terapii i grup wsparcia.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Teatr improwizacji w leczeniu pacjentów z chorobą Alzheimera (j. angielski), AGE Platform Europe
CIEKAWE LEKTURY:
- Doświadczając starości. Zdrowie psychiczne osób starszych, Ewa Zasępa, Monika Misiec
- Zdrowie psychiczne osób starszych (j. angielski), UNECE
Z czym wiąże się wyzwanie?
Dobra kondycja i zdrowie są kluczowe dla utrzymania niezależności i jakości życia osób starszych. To czynniki mające bezpośredni wpływ na codzienne funkcjonowanie, zdolność do samodzielnego życia i angażowania się w aktywności społeczne.
W społeczeństwie coraz bardziej widać problem uzależnienia osób starszych: od alkoholu, leków, nowych technologii. Badania pokazują, że około 15% seniorów nadużywa alkoholu, a 10-25% osób w wieku 60+ nadużywa leków.
Osoba starsza, żeby utrzymać dobrą kondycję fizyczną i psychiczną, wymaga też odpowiedniej opieki. W Polsce jest ok. 3 mln opiekunów nieformalnych. Są to głównie kobiety. One również potrzebują wsparcia. W miarę starzenia się społeczeństwa będzie rosło znaczenie i potrzeba wsparcia opiekunów.Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Choroby przewlekłe obniżają jakość życia oraz podnoszą ryzyko hospitalizacji i śmierci.
Spadek siły mięśniowej, problemy ze stawami, utrata równowagi prowadzą do trudności w poruszaniu się. Upadki to jedna z głównych przyczyn hospitalizacji osób starszych.
Osoby starsze często doświadczają samotności i izolacji społecznej. Utrata bliskich, problemy zdrowotne, zmiana statusu społecznego mogą prowadzić do nadużywania leków, sięgania po substancje uzależniające jako formy ucieczki od bólu emocjonalnego i stać się sposobem na chwilowe złagodzenie negatywnych emocji.
Opieka nad osobami starszymi często wiąże się z dużym obciążeniem fizycznym i emocjonalnym. Opiekunki i opiekunowie muszą sprostać różnym wymaganiom i z tego powodu często zaniedbują swoje zdrowie i potrzeby. Bywa, że obowiązki opiekuńcze wpływają na ich pracę zawodową, że narastają ich własne problemy – to też może prowadzić do sięgania po używki.Co możesz z tym zrobić?
Poszukujemy innowacji, które kompleksowo zajmą się tematem dobrej kondycji i zdrowia osób dojrzałych oraz ich opiekunów. Mogą to być:
- rozwiązania promujące aktywny styl życia wśród starszych osób,
- pomysłowe programy edukacyjne na temat zdrowej diety, regularnych badań lekarskich, monitorowania ogólnego stanu zdrowia oraz profilaktyki uzależnień,
- innowacje wspierające rodziny i opiekunów, mogące pomóc w wykrywaniu i radzeniu sobie z problemem uzależnienia,
-programy wsparcia rodzinnego i społecznego dostosowane do potrzeb osób starszych i ich opiekunów.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
INSPIRACJE ZE ŚWIATA:
- Valuecare (j. angielski), The International Foundation for Integrated Care
CIEKAWE LEKTURY:
- Psychospołeczne aspekty uzależnień wśród seniorów, Instytut Psychologii Zdrowia
- Opieka zdrowotna dla osób starszych: wyzwania i rozwiązania, Polskie Towarzystwo Gerontologiczne
Z czym wiąże się wyzwanie?
Przejście na emeryturę to często radykalna zmiana, wymagająca reorganizacji życia i zagospodarowania wolnego czasu. Niektóre osoby na to czekają, inne się obawiają, a wiele po prostu nie ma pomysłu, jak aktywnie i twórczo przeżywać ten czas. Świeżo upieczeni emeryci mogą mieć poczucie, że społeczeństwo oczekuje od nich unikania pewnych aktywności, które “nie przystoją” osobom dojrzałym. Niektórzy przestają angażować się w różne działania także z powodu osobistych przekonań, zahamowań, barier (autocenzura). W rezultacie co roku tysiące sprawnych, zdrowych i energicznych ludzi wygasza społeczną aktywność i realizuje się wyłącznie na polu domowo-rodzinnym.
Kto się z tym wyzwaniem mierzy?
Obecnie na emeryturę przechodzi rocznie około 300 tysięcy Polek i Polaków. 70% z nich decyduje się na przejście na emeryturę już pierwszego dnia po osiągnięciu odpowiedniego wieku. 90% robi to w ciągu pierwszego roku od ukończenia 60 lub 65 lat. Strategie przeżywania emerytury różnią się w zależności od jej wysokości, kapitału społecznego, wcześniejszych doświadczeń, miejsca zamieszkania i wielu innych czynników. Wspólnym mianownikiem ludzi u progu emerytury jest mniej lub bardziej uświadamiana potrzeba znalezienia satysfakcjonującego i twórczego sposobu przeżywania życia na jego nowym etapie.
Co możesz z tym zrobić?
Myśląc o wsparciu osób około 60.-65. roku życia, warto poszukiwać rozwiązań, które uwzględniają różnorodność ich potrzeb, doświadczeń i preferencji. Przykładowe kierunki:
- wspieranie w odkryciu wymarzonej kariery zawodowej na emeryturze, również poprzez wsparcie psychologiczne, zwłaszcza w dziedzinie rozwoju osobistego;
- docieranie do marzeń i pragnień;
- pobudzanie ciekawości i aspiracji edukacyjnych osób dojrzałych;
- inspirowanie do podejmowania działań znaczących, ważnych społecznie;
- pomoc w uwalnianiu się od autocenzury i uniezależniania od presji społecznej.Inspiracje:
POPRZEDNIE INNOWACJE:
CIEKAWE LEKTURY:
- Katalog dobrych praktyk w zakresie aktywnego starzenia się w wybranych krajach Unii Europejskiej. Studia przypadku, Anna Jawor-Joniewicz, Janusz Kornecki, Justyna Wiktorowicz
