Przestrzeń dla wszystkich – międzypokoleniowe miejsca użyteczności publicznej

Z czym wiąże się wyzwanie?

Przestrzeń publiczna powinna jednoczyć mieszkańców, sprzyjać inicjatywom, pobudzać wyobraźnię i rozwój lokalnych wspólnot. Plac, rynek, skwer, ulica czy bulwar to miejsca, w których spotykają się mieszkańcy i turyści, gdzie następują interakcje sprzyjające integracji.
Niektórzy muszą jednak zastanawiać się, jakie przeszkody napotkają na swojej drodze i czy uda im się bezpiecznie je ominąć. Wyobraź sobie, że wybierasz się na spacer po swoim mieście w towarzystwie osoby z ograniczeniami mobilności. Każdy krok, który dla ciebie jest zwyczajny, dla niej może być wyzwaniem. Krawężniki, schody, brak miejsc do odpoczynku – wszystko to, co dla młodszych i sprawnych osób jest niezauważalne, dla osób starszych może stanowić barierę nie do pokonania. Taki spacer uświadamia, jak ważne jest dostosowanie przestrzeni miejskiej do potrzeb starzejącej się populacji.
To coraz większe wyzwanie w obliczu globalnego starzenia się społeczeństw. Infrastruktura miejska musi być zaprojektowana tak, aby każdy, niezależnie od wieku czy sprawności, mógł swobodnie z niej korzystać. Oznacza to usuwanie barier architektonicznych, takich jak schody czy wysokie krawężniki oraz zapewnienie odpowiedniej liczby ławek i miejsc do odpoczynku.
Kolejnym istotnym aspektem jest transport publiczny, który powinien być dostosowany do potrzeb osób o ograniczonej mobilności. Niskopodłogowe autobusy, łatwy dostęp do przystanków i odpowiednio zaprojektowana infrastruktura transportowa pozwalają osobom starszym na aktywny udział w życiu społecznym.
Przestrzeń publiczna to również osiedla – te stare i nowe – które powinny być dostosowane do potrzeb starzejącej się populacji. Zadbać należy też o to, by barier architektonicznych nie miały bloki mieszkalne (schody, brak windy, wąskie klatki schodowe).
Projektowanie uniwersalne, czyli tworzenie przestrzeni dostępnych i wygodnych dla wszystkich, bez względu na wiek czy poziom sprawności, przynosi korzyści nie tylko osobom starszym. Takie podejście sprzyja włączeniu społecznemu, zwiększa bezpieczeństwo i komfort użytkowania przestrzeni miejskiej przez wszystkich. Dzięki temu wszyscy zyskują na zdrowiu i jakości życia, a miasta stają się bardziej przyjazne. W dłuższej perspektywie ta większa aktywność społeczna i ekonomiczna mieszkańców może przyczynić się do wzrostu gospodarczego miast.

Kto się z tym wyzwaniem mierzy?

Osoby starsze to szczególna grupa użytkowników przestrzeni publicznej. Mają różne indywidualne potrzeby wynikające z poziomu ich sprawności fizycznej (dysfunkcje np. ruchu, wzroku, słuchu), zaburzeń funkcji poznawczych, psychicznego podejścia do samego starzenia się, a także obniżonej pozycji społecznej.
Największe wyzwania związane z korzystaniem z przestrzeni publicznej stoją przed osobami starszymi z ograniczoną mobilnością. Często korzystają one z lasek, chodzików czy wózków inwalidzkich, dlatego konieczne jest usunięcie barier architektonicznych takich jak schody, wąskie przejścia czy brak ramp. Potrzebują płaskich, szerokich chodników, dostępnych toalet publicznych, bezpiecznych przejść dla pieszych oraz łatwego dostępu do transportu publicznego.
Trudności z poruszaniem się w przestrzeni publicznej mogą mieć też osoby starsze z problemami wzrokowymi i słuchowymi, utrudniającymi orientację przestrzenną oraz korzystanie z oznakowań czy wchodzenie w interakcje z otoczeniem. Dla tej grupy szczególnie ważne jest poprawienie czytelności i dostępności informacji w przestrzeni publicznej.
Przestrzenie publiczne, które wspierają interakcje społeczne, mogą znacząco poprawić jakość życia samotnych osób starszych. Dlatego ważne jest tworzenie przestrzeni wspólnych, które sprzyjają integracji, a także łatwy dostęp do różnego typu usług kulturalnych.
Ważną grupą użytkowników są osoby starsze, które mimo swojego wieku prowadzą aktywny tryb życia. Uczestniczą w różnych wydarzeniach, uprawiają sport i angażują się społecznie. Dla nich wyzwaniem jest brak dostępnych obiektów sportowych, niedostateczna oferta zajęć dla osób starszych oraz ograniczona liczba przestrzeni sprzyjających aktywności fizycznej i społecznej. Tej grupie należy zapewnić ścieżki spacerowe i rowerowe, siłownie plenerowe, programy i wydarzenia przeznaczone dla osób w późnej dorosłości oraz przestrzeń do organizacji zajęć i spotkań.
Jeśli chodzi o mieszkania i osiedla, to wg danych GUS za 2022 aż 28,8% mieszkań osób 60+ znajdowała się w budynkach z istniejącymi barierami architektonicznymi, które utrudniają dostęp do mieszkania. Problem ten częściej występuje w miastach – 32,3% niż na wsi – 16,8%. 2,9% osób starszych oceniło, że mieszka w rejonie o złej infrastrukturze.

Co możesz z tym zrobić?

Mogą być pomocne nie tylko duże projekty infrastrukturalne, ale i małe oddolne projekty społeczne. Warto rozważyć:
– edukowanie różnych interesariuszy w zakresie potrzeb osób starszych, dostępności, projektowania uniwersalnego;
– rozwiązania pomagające w nowej aranżacji przestrzeni, w której żyje osoba starsza;
– łączenie miejsc zabawy i wypoczynku dla różnych grup wiekowych, wspólne użytkowanie ogólnodostępnych sprzętów i przestrzeni;
– tworzenie rozwiązań partycypacyjnych umożliwiających “testowanie” przestrzeni publicznych przez różne grupy użytkowników, społeczne odbiory remontów, udział w projektowaniu;
– mobilizowanie społeczności lokalnych do tworzenia drobnych ulepszeń na rzecz osób starszych i tworzenie modeli takiego działania wraz z partnerami samorządowymi.